Tuż przy rondzie stoi wyjątkowo brzydki pawilon z lat 90. oblepiony reklamami, a nawet tapetą imitującą drewno. Do niedawna był tutaj sklep monopolowy, który zasłynął labiryntem z płotków (by ominąć przepisy zakazujące sprzedaży alkoholu zbyt blisko m.in. obiektów sportowych). Ale kiedyś miejsce to słynęło ze znakomitych lodów w gałkach, po które w weekendy ustawiała się długa kolejka. Przy kasie klient otrzymywał żeton z liczbą gałek, z którym wędrował do lady chłodniczej, gdzie musiał już tylko podać wybrane smaki. W 2014 r. w plebiscycie szczecińskiej Gazety Wyborczej pawilon został nominowany do tytułu Chwastu Architektury 25-lecia.
Andrzej Kraśnicki jr
Ten budynek to pamiątka po jednym z najbardziej intrygujących wątków historii Szczecina. Przez ponad 20 lat po wojnie w czerwonym gmachu przy al. Wyzwolenia 105 działała szkoła żydowska.
Niebuszewo wkrótce po wojnie stało się dzielnicą zamieszkałą przez ponad 25 tysięcy Żydów, którzy ściągali do Szczecina z Polski oraz terenów przejętych przez ZSRR. Społeczność żydowska szybko się zaktywizowała. Zaczęły tworzyć się żydowskie spółdzielnie pracy, sklepy i właśnie szkoła. Otwarta została 1 czerwca 1946 r. przez Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów Polsce.
Włodzimierz Piątek
- Na początku język polski był językiem dodatkowym, potem to się zmieniało - wspominała Róża Król, absolwentka szkoły. - Coraz mniej nauczano po żydowsku [w jidysz - red.], aż w końcu to on stał się językiem dodatkowym.
W 1950 r. szkoła została upaństwowiona i nazwana Szkołą Podstawową nr 28 im. Icchaka Lejba Pereca.
Liczba uczniów lawinowo spadła po marcu 1968 r. i antysemickiej nagonce. W sierpniu 1971 r. szkoła została zlikwidowana. W budynku ulokowano Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Kadr Oświatowych. Obecnie mieści się tu Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych.
W 2003 r. podczas zjazdu Żydów, którzy wyemigrowali ze Szczecina, na budynku byłej szkoły żydowskiej odsłonięto tablicę pamiątkową.
Andrzej Kraśnicki jr
Sam budynek powstał w latach 1904-1905 w ramach rozbudowy istniejącej po sąsiedzku szkoły dla dziewcząt (Grünhof-Mädchenschule), która nie przetrwała jednak wojny. W jej miejscu stoi przytłaczający dom mieszkalny z lat 90. XX w.
sedina.pl
Wchodząc na al. Wyzwolenia od strony ronda Giedroycia i kierując się w kierunku centrum wkraczamy w rejon, który uległ w wyniku wojny ogromnym przeobrażeniom. Pewne ślady były jeszcze widoczne do czasu budowy ronda Giedroycia, kiedy też poszerzono al. Wyzwolenia na wysokości dawnej szkoły żydowskiej tworząc tam przystanek tramwajowy.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Zwróćmy uwagę na narożnik alei Wyzwolenia i ul. Staszica. Dziś to skwer. Do czasów wojny był to narożnik zabudowany kamienicami. I jeszcze jedna ciekawostka. Obecną ulica Staszica również jeździł tramwaj. Linia prowadziła aż do stoczni. Zachowało się zdjęcie, na którym widać tramwaj wyjeżdżający z obecnej ulicy Staszica i skręcający w kierunku obecnego Dworca Niebuszewo.
sedina.pl
Tory po wojnie zostały rozebrane. Szyny były pilnie potrzebne by zbudować tory na ul. Dworcowej prowadzące do prowizorycznej przeprawy przez Odrę. Na nowe nie było wówczas szans. Oryginalne torowisko z ulicy Staszica ma się dobrze, wciąż istnieje. Tor prowadzący pod górę jest wykorzystywany przez tramwaje zjeżdżające z trasy do zajezdni.
Zaraz za wspomnianym budynkiem rozciąga się plac Kilińskiego z jednym z najbardziej znanych, szczecińskich rynków. Tradycje handlowe tego miejsca sięgają czasów przedwojennych. Wówczas to miejsce nazywało się Grünhofer Markt (Grünhof to niemiecka nazwa tej części Szczecina). Z tamtych czasów pochodzi także murowany pawilon, w którym pierwotnie mieściła się toaleta. Działała jeszcze w latach 90. XX wieku. Zrujnowany obiekt został adaptowany na szaszłykarnię, obecnie jest tu palarnia kawy.
Andrzej Kraśnicki jr
W czasach, gdy nie było targowiska Manhattan i dyskontów, ryneczek (jak mówili niebuszewiacy) stanowił podstawowe miejsce zaopatrzenia w warzywa i owoce. Targowisko skupiało się wzdłuż przecinającego plac chodnika z granitowych płyt. Teraz klientów jest znacznie mniej, mimo zbudowania zadaszenia i parkingu w miejscu basenu przeciwpożarowego.
SEBASTIAN WOŁOSZ
Andrzej Kraśnicki jr
Ciekawa jest historia nazw tego miejsca. Po wojnie Grünhofer Markt został przemianowany na plac Przyjaźni. Od 1947 do 1950 r. patronem był Janusz Kusociński. Dopiero od 1950 r. jest nim Jan Kiliński
Zza zabudowań ryneczku wyłania się potężna sylwetka Wojewódzkiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego.
To zespół siedmiu połączonych ze sobą budynków, który powstał w latach 1928-1931 dla Szkoły Rzemiosł.
sedina.pl
Z placówką związanych było wielu znanych wówczas artystów, m.in. Kurt Schwerdtfeger (autor m.in. rzeźby słonika na Warszewie), który przez 10 lat był kierownikiem klasy rzeźbiarskiej. W szkole uczono nie tylko artystycznych, ale też typowo rzemieślniczych zawodów. Była m.in. pracownia kowalstwa. Dziś, oprócz szkoły, mieści się tu wiele różnych firm.
Andrzej Kraśnicki jr
Przechodzimy na drugą stronę alei, gdzie vis-a-vis ryneczku rozciąga się zieleniec i parking. W głębi ciągnie się długi budynek, w którym na parterze ulokowana jest poczta. Gmach powstał w latach 20. XX w. na stromej skarpie opadającej w kierunku ul. Staszica. Dlatego od strony tamtej ulicy ma kilka pięter więcej.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Ciekawa jest historia pustego placu między owym gmachem, a al. Wyzwolenia.
Andrzej Kraśnicki jr
Tuż przy ulicy stały tu dwa połączone ze sobą budynki. W jednym (bliżej obecnego ronda) znajdował się browar, którego historia sięga 1880 r. Początkowo działał pod nazwą Bock. Firma przechodziła z rąk do rąk. W historii dzielnicy została zapamiętana pod nazwą Union.
sedina.pl
W budynku obok mieściła się sala restauracyjna browaru, ale tylko do 1900 r. Wtedy to w jej miejscu powstał Teatr Apollo z widownią na 800 miejsc. Jak pisze Marek Łuczak w swojej książce poświęconej Niebuszewu, oprócz tradycyjnych sztuk teatralnych wystawiano tam przedstawienia dziecięce, w których często występowały same dzieci. Teatr działał do 1914 r., kiedy został przekształcony w lazaret. Oba budynki zostały zniszczone w czasie II wojny światowej.
Wchodzimy na fragment al. Wyzwolenia, który najlepiej przetrwał wojnę - między pl. Kilińskiego a hotelem Dana. Wśród przedwojennych kamienic dość przeciętnej urody zwróćmy uwagę na dom z lat 60. XX w. stojący na rogu ul. Felczaka i al. Wyzwolenia (naprzeciwko księgarni Sedina). W jego podwórku sterczy wysoki na metr, betonowy wylot czegoś, co może przypominać spory otwór wentylacyjny. To wyjście ze schronu, znajdującego się pod wspomnianym budynkiem. W latach 60. XX w. podobnych budynków ze schronami powstało więcej. Ich wspólną cechą był tunel prowadzący w głąb podwórza do awaryjnego wyjścia na wypadek zawalenia się budynku.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
To był jeden z tych kultowych, szczecińskich lokali gastronomicznych - Bistro Ułańskie. Przez niemal 30 lat istniało na parterze wieżowca, który stoi na rogu al. Wyzwolenia i ul. Lubomirskiego.
Andrzej Kraśnicki jr
WSS Społem otworzyło Bistro Ułańskie 4 grudnia 1978 r. Ułańskie, bo Społem chciało tu skopiować pomysł z jednej ze słupskich restauracji - przy barze klienci mieli siedzieć na hokerach w kształcie osiodłanych grzbietów końskich. A skoro na koniach, to ułani. Akcenty ułańskie pojawiły się jednak dopiero po latach.
Ówczesny Głos Szczeciński reklamował, że specjalnością bistra jest zupa ułańska i drożdżowe pampuchy z kaczką pieczoną z jabłkami, bardzo pikantną pieczenią wołową w aromatycznym sosie albo kapustą z grzybami.
Najstarsi klienci zapamiętali nietypowy dopisek w menu: Klientów w piżamach i kalek nie obsługujemy.
O co chodziło? Bistro sąsiadowało ze szpitalem kolejowym (dziś kościelnym Domem Pomocy Społecznej). O jego otwarciu szybko dowiedzieli się pacjenci. Wpadali coś przekąsić albo wychylić kufelek. Właśnie w bistro przed obchodem pielęgniarki poszukiwały zaginionych z oddziałów. Raz chory po amputacji nogi upił się tak, że spadł z hokera. Obsługa nie była w stanie go postawić, bo klient nie mógł utrzymać kul. Trzeba było wezwać sanitariuszy z noszami.
Do samego końca bistra panowała zasada, że goście w piżamach alkoholu nie dostaną.
Lokal zasłynął zupą ułańską. - Trzyma pół dnia - zachwalali klienci.
Fot. Dariusz GORAJSKI \ AG
W szarej zupie oprócz sporych kawałków mięsa były wielkie ziarna fasoli jaś i makaron.
Ostatnim i najbardziej znanym najemcą lokalu była Franciszka Wolska. Objęła bistro 3 grudnia 1985 roku. Tamte czasy to brak mięsa. Kartki. Klienci korzystający z abonamentów obiadowych musieli się zadeklarować: jedzą jarskie czy mięsne. Jeżeli mięsne, oddawali w barze kartki.
Koniec historii lokalu to 30 września 2008 roku. Bistro musiało zostać zamknięte, bo spółdzielnia znalazła najemcę gotowego płacić za metr kwadratowy nie 25 zł za metr jak pani Wolska ale 80 zł. Bogatym najemcą okazał się bank. Wyposażenie bistra zostało rozdane stałym bywalcom.
Bank długo w tym miejscu nie zagościł. Dziś jest tam salon z sukniami ślubnymi.
Ostatnia kamienica po prawej, w której mieści się piekarnia Bagietka ma ciekawą pamiątkę z czasów, gdy al. Wyzwolenia była ul. Roosvelta. Obok bramy wisi tabliczka z numerem kamienicy - 87. Jednak nad bramą zachowany i odrestaurowany został pierwotny numer budynku - 73. Obowiązywał do 1965 roku, kiedy to ulica Roosvelta po połączeniu z ul. Jaromira (odcinek między placem Żołnierza i placem Rodła) została nazwana aleją Wyzwolenia.
Równie stary jak kamienica numer 73 obowiązywał również po wojnie, bo na zdecydowanej większości ulic zachowana została numeracja z przedwojennego Szczecina.
Andrzej Kraśnicki jr
Dochodzimy do skrzyżowania z ul. Lubomirskiego. W głębi po lewej stronie za drzewami kryją się zabudowania szpitala. Jego historia zaczyna się w 1886 r., kiedy to siostry z Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza kupiły parcelę. W 1910 r. oddano do użytku pierwsze skrzydło szpitalne. Całość gotowa była w sierpniu 1913 r. Kompleks budynków miał neobarokowy charakter. Obiekt nazywany był potocznie szpitalem boromeuszek, w latach 30. XX w. został wzbogacony o sierociniec dla 300 dzieci.
sedina.pl
sedina.pl
sedina.pl
Po wojnie obiekt trafił w ręce kolejarzy i pod nazwą szpital kolejowy funkcjonował aż do lat 90. XX w., kiedy to został szpitalem miejskim. Szpital zlikwidowano w czerwcu 2009 r., a niedługo potem cała nieruchomość z 99,9-procentową bonifikatą (czyli za 19 tys. zł) trafiła w ręce Kościoła.
Fot. Artur Kubasik / Agencja Gazeta
Obecnie działa tu Dom Pomocy Społecznej dla psychicznie chorych (co stało się powodem ostrego konfliktu między miastem i Kościołem), remontowane są kolejne budynki.
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Przechodzimy na drugą stronę ulicy, gdzie stoją dwie przedzielone wyrwą w zabudowie kamienice. W tej z numerem 77 (bliżej centrum) w piwnicy działa magiel.
Andrzej Kraśnicki jr
- Założyła go 10 października 1968 r. moja mama - mówi pani Danuta, która dziś magluje pościel i obrusy klientów.
Z 1968 r. jest też maszyna do maglowania, która przywieziona została z fabryki w Tarnowie. To stary typ maszyny na olej transformatorowy, który jest nagrzewany przez grzałki.
- Zastanawiałam się nad wymianą na nowszy, elektryczny, ale zrezygnowałam - opowiada pani Danuta. ? Ten ma duszę, no i jest pamiątką po mojej mamie.
Tuż obok od połowy lat 70. działa zakład naprawy parasolek. Wcześniej istniał tu zakład stolarski, który specjalizował się w produkcji trumien. Na antresoli stała trumna, którą stolarz przygotował dla siebie. Został w niej pochowany.
Andrzej Kraśnicki jr
Za tydzień ostatni spacer po al. Wyzwolenia - odcinek, który przeszedł największe zmiany.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze