Historia alei zaczyna się w latach w latach 1720 - 1740. Wtedy to właśnie wzniesiono nowy, potężny system miejskich fortyfikacji. Pomiędzy nowymi murami a starymi wałami ziemnymi powstały wówczas dwa place. Wykorzystywane były m.in. jako place wojskowych parad. Pierwszy, zwany Białym, to dzisiejszy obszar placu Żołnierza, drugi, większy, nazywany Zielonym, to właśnie obecna al. Niepodległości.
sedina.pl
Zburzenie fortyfikacji w latach 70. XIX wieku zupełnie zmieniło wygląd obydwu tych miejsc. Dzisiejsza aleja Niepodległości była jedną z pierwszych wytyczonych ulic poza dotychczasową linią fortyfikacji. Także tu, po wschodniej części alei, czyli po tej stronie, gdzie dziś stoi Odzieżowiec, powstały pierwsze wielkie budynki wzniesione poza fortyfikacjami
sedina.pl
Niemiecka nazwa alei czyli Paradeplatz (Plac Parad) nie była przypadkowa. Odbywały się tu parady wojskowe, które największy rozmach miały pod koniec lat 30. XX wieku i już w czasie II wojny światowej. To właśnie tutaj w 1938 roku podczas wizyty w Szczecinie Adolfa Hitlera odbyła się gigantyczna parada niemieckiego wojska, oddziałów SA i SS. Później nastąpiła już cała seria podobnych imprez. Najpierw z okazji zdobycia Czechosłowacji, później Polski.
9 czerwca 1940 odbyła się kolejna wielka parada jednostek powracających z pokonanej Francji. Centralny punkt uroczystości urządzono przed gmachem banku (do niedawna siedziby PKO BP). Przemarsz wojsk przed dostojnikami partyjnymi i wojskowymi trwał trzy godziny. Żołnierzy witał wtedy nawet feldmarszałek August von Mackansen, nazywany wówczas wielkim wodzem pierwszej wojny światowej. Na co dzień aleja była po prostu atrakcyjnym szlakiem spacerowym.
sedina.pl
sedina.pl
Wojenne bombardowania wykruszyły przede wszystkim wschodnią stronę alei Niepodległości.
Zbiory autora
Nasz spacer zaczynamy od strony placu Żołnierza. Tu dominują dwa wieżowce zbudowane pod koniec lat 60. XX wieku. Zajęły miejsce zniszczonej w czasie wojny potężnej kamienicy znanej jako Grauess Schloss (Szary Zamek). Była to kamienica czynszowa, w której mieściły się m.in. Izby Ruckfortha - firmowe restauracje znanej szczecińskiej wytwórni alkoholi.
sedina.pl
Andrzej Kraśnicki jr
Z prawej strony aleję otwiera galeria handlowa Kaskada, której nazwa nawiązuje do słynnego kombinatu gastronomicznego, który stał w tym miejscu. Ale po kolej... Narożnik początkowo zajmowała kamienica zbudowana na przełomie XIX i XX wieku. W 1929 roku restaurator Otto Ponath wybudował w jej miejscu największy lokal gastronomiczny w ówczesnym Szczecinie - Haus Ponath. Trzykondygnacyjny budynek z przeszklonym dachem przez wiele lat ogniskował życie towarzyskie miasta. Po wojnie Haus Ponath na kilkanaście lat stał się Powszechnym Domem Towarowym. Ale 21 kwietnia 1962 r. znów stał się domem restauracyjnym pod nazwą Kombinat Gastronomiczny Kaskada, który znała cała Polska. Rankiem 27 kwietnia 1981 r. Kaskada doszczętnie spłonęła. Zginęło 14 osób w tym sześciu uczniów Zespołu Szkół Gastronomicznych, którzy odbywali tam praktyki. Wypalone mury budynku rozebrano.
Agencja Gazeta
Teren po Kaskada przez lata straszył. Po kombinacie pozostały tylko piwnice. W latach 90. w części z nich działał pub. Potem były już tylko tablice z ostrzeżeniem, że teren grozi zawaleniem i pączkujące budy z tostami i kurczakami.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
W 2001 roku wokół atrakcyjnie położonego terenu zaczęło być głośno. Było to za kadencji prezydenta Marka Koćmiela. Na targach nieruchomości w Cannes ówczesny wiceprezydent Szczecina Dariusz Wieczorek podpisał z niemiecką firmą ECE list intencyjny. Umowa zakładała, że na terenie 2,5 ha deweloper w spółce z miastem wybuduje nowoczesne centrum handlowo- usługowe. ECE miało wyłożyć na to 100 mln euro, gmina wnieść aportem swoje grunty. Jednak tylko połowa potrzebnego terenu należała do miasta. Reszta była własnością Społem, banku PKO BP, urzędu marszałkowskiego, firmy Odra i prywatnych osób. Na ECE spadł obowiązek odkupienia tych wszystkich nieruchomości. Wszystko miało pójść jak z płatka: w 2002 r. planowano wbicie pierwszej łopaty na placu budowy, rok później - przecięcie wstęgi. Tyle, że sprawa zaczęła się komplikować. Do akcji wkroczył bowiem Michał Sołowow i jego spółka Echo Investment, właściciel nieodległego Centrum Handlowo-Rozrywkowego Galaxy. Zaczęła się trwająca kilka lat wojna o nieruchomości, w której przewijały się duże pieniądze, tajne aneksy i ciekawe postacie. W styczniu 2003 r. okazało się, że są problemy z nabyciem kolejnej działki. Tzw. Dachy Paryża - prowizoryczne ogródki piwne przy ul. Obrońców Stalingradu, stojące w miejscu, w którym miała powstać efektowna fasada przyszłej galerii - podkupili od Społem dwaj szczecińscy biznesmeni - były kandydat na prezydenta Szczecina Andrzej Łuszczewski i biznesmen z prokuratorskimi zarzutami Artur R. (później odsprzedali działkę z zyskiem ECE).
Dopiero w 2007 roku udało się uzyskać wszystkie zgody i dopiąć ustalenia (kluczowy był m.in. obowiązek zbudowania przez ECE nowej siedziby dla teatru Pleciuga.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Rok 2008. Powstaje ogromny wykop, w którym posadowione zostaną fundamenty i najniższy poziom galerii handlowej. Ziemia odsłoniła wówczas potężny, ceglany mur.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Z przeprowadzonych badań archeologicznych wynikło, że to fragment fortyfikacji pochodzący z XVIII w. Stare mury ciągnęły się aż do Bramy Berlińskiej (Portowej), stoi na nich też gmach banku PKO. Najlepiej zachowany był kilkumetrowy kawałek między bankiem a planowanym budynkiem galerii handlowej, dlatego że był to teren ogrodu i nie było tam żadnych zabudowań. Widać było nawet cegłę licową, która wskazywała na to, że była to zewnętrzna część muru. To, że system starych umocnień przebiegał przez teren należący teraz do ECE, nie było niespodzianką. Nie było jednak oczywiste czy uda się ową pamiątkę z przeszłości chociaż częściowo ocalić. Ostatecznie udało się. Fragment muru został wkomponowany w konstrukcję. Jest na terenie salonu Empik.
Kaskada otwarta została 28 września 2011 roku. Pierwsi klienci przyszli o 3 w nocy - by zająć strategiczne miejsce przy wejściu. W środku - ostatnie przygotowania. Pracownicy myją okna i podłogi. Na zewnątrz tłum gęstnieje. Ktoś puszcza famę, że będą wpuszczać tylko głównym wejściem, więc grupa się przenosi. Przed głównym jest barierka, żeby ludzie drzwi nie staranowali. Pół godziny przed wielkim otwarciem czeka ok. 100 osób. Za chwilę 200, 300. Suną pod szklane drzwi falami, w rytm zmieniających się świateł na przejściu dla pieszych.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
W drzwiach, przy czerwonej wstędze pojawiają się prezydent Piotr Krzystek, dyrektorka Kaskady Monika Pyszkowska i ksiądz. Orkiestra dęta już w gotowości. Będą grali jazz. Ksiądz odmawia Ojcze nasz i święci kropidłem nieco zniecierpliwionych klientów.
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Przecięcie wstęgi. I start. Wszyscy ruszają biegiem, popychając się wzajemnie. Trzeba dać nieść się tłumowi. Bo próba wyrwania się z niego grozi zadeptaniem. Rzeka klientów pędzi prosto do sklepu z elektroniką Saturn. Tłum, który wlał się do środka, w ciągu 10 minut wykupił wszystkie promocyjne telewizory i laptopy, po czym rozbiegł się po butikach. Dopiero po zakupach zaczęło się oglądanie wnętrz.
Pierwszego dnia, do godziny 19 Kaskadę odwiedziło 80 tysięcy osób.
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Budowa Kaskady oznaczała rozbiórkę potężnego gmachu Zakładów Przemysłu Odzieżowego Odra (gmach powstał przed wojną i służył jak szwalnia).
sedina.pl
Jest lipiec 1964 r. Głos Szczeciński informuje: Za kilka dni Szczecin wzbogaci się o nowy obiekt przemysłowy Zakłady Przemysłu Odzieżowego który powstaje obok Kaskady. Zakład uroczyście otwarto 24 lipca 1964 r. (pracowano tu już nieco wcześniej). Na otwarcie przyjechał nawet wiceminister przemysłu lekkiego Marian Minor. Relację z gazety kończy zdanie: Na zakończenie uroczystości wiceminister M. Minor i przedstawiciele Zjednoczenia Przemysłu Odzieżowego spotkali się w świetlicy z władzami miasta i województwa oraz aktywem ZPO Odra, celem omówienia zadań i perspektyw przemysłu odzieżowego na naszym terenie.
Już cztery lata później Głos Szczeciński pisał w tonie propagandy sukcesu: Co dwie minuty i 40 sekund powstaje w Odrze gotowe ubranie. W ciągu ośmiu godzin pracy 100 pracownic szyje 200 kompletów.
Spektakularny sukces zakładowi na początku lat 70. przyniosły słynne teksasy, szyte z materiału typu arizona. Sztandar Młodych z 1973 r. o szczecińskich teksasach pisał, że mogą konkurować z tak chętnie noszonymi przez młodych wranglerami.
Na początku XXI wieku firma popadła w tarapaty, pracownicy nie otrzymywali wynagrodzeń. Zbiegło się to z krachem stoczni. 7 sierpnia 2002 po kolejnym wiecu grupa stoczniowców wdarła się do gabinetu prezesa Odry i dokonała linczu. Siedmiu oskarżonych sąd skazał na osiem do 11 miesięcy więzienia w zawieszeniu na trzy lata. Musieli zapłacić też grzywny - od 800 zł do tysiąca zł.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Rozbiórkę poprzedziła przeprowadzka maszyn szwalniczych do starych magazynów przy ul. Gdańskiej. Był maj 2008 roku.
- Tam już nic nie będzie takie samo - powtarzały szwaczki.
W ostatnim dniu pracy starej szwalni przy maszynach siadło ponad 20 szwaczek. Kończyły partię dżinsów dla marki Revils (na rynek niemiecki).
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
- To już nie teksasy, teraz szyjemy wysokogatunkowe spodnie - podkreślała Zuzanna Sikorska, wiceprezes Odry. - Cała produkcja trafia na Zachód.
Gdy wyłączono ostatnią maszynę, popłynęły łzy. Szwaczki poszły do domów. Dostały tydzień urlopu.
Pierwotny plan zakładał wysadzenie gmachu w powietrze ale okazało się, że wśród śródmiejskiej zabudowy to zbyt niebezpieczne. Na początku czerwca do akcji wkroczyły specjalne maszyny wyrywające kawałek po kawałku kolejne fragmenty bloku.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Z gmachem ZPO Odra sąsiadował teren, na którym w latach 90. funkcjonowało niewielkie targowisko. Obok, bliżej gmachu banku był basen przeciwpożarowy. W latach 90. XX wieku został zasypany i przerobiony na parking.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Przenosimy się na drugą stronę alei. Tu przez dziesięciolecia funkcjonowała słynna Bajka. Restauracja mieściła się na parterze kamienicy, która cudem przetrwała wojnę. Jej historia zaczyna się w 1927 roku. Lokal nazywał się wówczas Weinstube Ohlen. Od 1935 r. należał do legendarnego pierwszego europejskiego mistrza świata w boksie zawodowym Maxa Schmelinga (który później, za odmowę wstąpienia do NSDAP, został karnie wcielony do Wehrmachtu). Na parterze była elegancka winiarnia, a w podziemiach kręgielnia. Restauracja była jedną z nielicznych, które przetrwały wojnę prawie bez uszczerbku. Pierwszy, powojenny właściciel nazwał ją Sim. Lokal słynął z podświetlanego, szklanego parkietu. Jeszcze w latach 40. restauracja została upaństwowiona. Zmieniono też nazwę na Bajka.
Andrzej Kraśnicki jr
Za PRL-u sięgała daleko poza Szczecin. Na dansingach bawił się tu miejscowy establishment i dewizowi marynarze. Bajka staczała się jednak razem z komuną. Po zmianie ustroju w latach 90. była to już tylko mordownia. W końcu lokal zamknięto. W 2002 roku restauracja znów zaczęła działać ale pod nazwą Vienna. Właściciel tłumaczył, że Bajka kojarzyła się z paniami lekkich obyczajów, które w czasach PRL w tym miejscu królowały.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Restauracja nie utrzymała się na rynku. Lokal wynajęto bankowi, który zniszczył historyczny wystrój, a w końcu także wyniósł się z tego miejsca. Dziś lokal stoi pusty.
Wspomniane panie lekkich obyczajów w większości urzędowały na alei, którą dziś jeżdżą tramwaje. Do początku lat 70. tory poprowadzone były wschodnią jezdnią co widać m.in. na przedwojennym zdjęciu (tramwaj przejeżdża na wysokości obecnego McDonalda)
sedina.pl
Aleja ze szpalerem drzew i ławkami była szlakiem spacerowym. - Były tam ławki, na których siedziały dziewczyny, które świat nazywał mewami - wspominał w rozmowie z Wyborczą Jacek Bukowski, antykwariusz, kiedyś konferansjer w Kaskadzie.
Mewy zwane były też dziewczynkami. - Bo nie mówiło się wtedy prostytutki czy kurwy - wyjaśniał Bukowski. - Mówiło się dziewczynki.
Andrzej Kraśnicki jr
Gastronomiczna historia alei to także bar Extra. Zbudowano go w latach 1960-61. W szczytowym okresie działalności wydawano tu dziennie 4 tysiące posiłków. Dokładnie 30 lat po otwarciu bar został zamknięty. Od 1991 r. popadał w ruinę. Bez większego powodzenia próbowano zaadaptować go na inne funkcje. Rozebrany został w połowie 2012 roku. Ten sam los spotkał niewielki basen z fontanną w kształcie kopuły. W grudniu wypełniano go wodą i wpuszczano karpie, które sprzedawano na prowizorycznym stoisku.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Z powstałego w latach 60. kompleksu ocalał kilka razy już przebudowywany pawilon, w którym pierwotnie mieścił się sklep sportowy Maraton. Pod tym szyldem handlowano w tym miejscu jeszcze w latach 90. XX wieku. Obecnie jest tu sklep z butami.
Położony tuż obok gmach znany jako Odzieżowiec to kawał handlowej historii Szczecina. Budynek jest pamiątką po imperium braci Horst (Wilhelm i Albert).
Ich dom handlowy założony został w 1897 r. w Szczecinie. Zajmowali wówczas część pomieszczeń na parterze i pierwszym piętrze w kamienicy przy Paradeplatz 21. Dzięki dużemu nakładowi pracy niewielka firma ewoluowała do wielkiego przedsiębiorstwa. Zatrudniali około 1200 osób, posiadali swoją filię w Pasewalku, a także udziały w dużej hurtowni w Berlinie z oddziałami w Plauen i Chemnitz. Oferowali gotowe wyroby odzieżowe - odzież wierzchnią i bieliznę damską i męską dla dzieci oraz młodzieży. Sprzedawali materiały odzieżowe oraz artykuły i urządzenia pralnicze, sprzęt do wyposażenia mieszkań, dywany, zasłony, koce i tkaniny obiciowe. Posiadali również pracownię odzieżową z doradztwem oraz hafciarnię sztandarów.
W 1930 r. powiększyli powierzchnię od strony Grosse Wollweberstrasse (dziś ul. Tkacka), urządzając dział obuwia oraz bufet dla klientów. Szczecińscy handlowcy posiadali również dobrze rozwinięty dział sprzedaży wysyłkowej, dzięki czemu zyskali sobie wielu stałych klientów w kraju jak i za granicą.
Gmach, w którym działała szczecińska część imperium Horstów, to po wojnie stał się Odzieżowcem i był jednym z dwóch (obok pobliskiego Posejdona), słynnych domów towarowych działających przez lata w Szczecinie. Dominowały tu stoiska z ubraniami. Pod koniec lat 90. sklep podupadł. Dziś działa w nim kilka firm z różnych branż. Ewentualną rewitalizację obiektu utrudnia niejasna sytuacja prawna i spór o to, kto jest jego właścicielem.
Andrzej Kraśnicki jr
Po przeciwnej stronie alei stoi jeden z najpiękniejszych budynków w Szczecinie. Jeszcze niedawno był siedzibą PKO BP.
Gmach powstał w latach 1893-95 jako bank Ziemstwa Pomorskiego. Projektantem był mało wówczas znany szczeciński radca budowlany Emil Drewsen - późniejszy twórca gmachów, w których mieści się dziś Akademia Morska. Do czasu wybudowania gmachów na Wałach Chrobrego pałac był traktowany jako punkt reprezentacyjny miasta. W 1895 r. zamieszkał w nim (na kilka dni) austriacki cesarz Franciszek Józef, który przybył do Szczecina na manewry wojskowe. Paradę wojsk przyjmował, stojąc na balkonie.
Po wojnie siedzibę znalazła tam Pocztowa Kasa Oszczędności (dzisiejsze PKO BP) i ekspozytura warszawskiego Banku Handlowego. Później w części budynku po Banku Handlowym mieściło się Technikum Ekonomiczne. Pierwszego większego remontu budynek doczekał się w połowie lat 70. Do rejestru zabytków został wpisany w 1976 r.
W ostatnich latach właściciel mocno zapuścił obiekt. Sypiąca się elewacja i rozpadające ogrodzenie przed głównym wejściem nie były najlepszą wizytówką. Ostatecznie PKO BP opuścił gmach przenosząc się do mniejszych placówek, a zabytkowy obiekt próbuje jak na razie bezskutecznie sprzedać.
Andrzej Kraśnicki jr
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Po sąsiedzku stoi inny imponujący i trochę niedoceniany budynek. To gmach poczty. Powstał w 1905 roku w stylu ceglanego neogotyku. Przeznaczony był dla Pruskiej Poczty Królewskiej. Uwagę zwracają dwa monumentalne portale.
Andrzej Kraśnicki jr
Gmach kryje oryginalną ciekawostkę. To tory tramwajowe prowadzące na dziedziniec. Skąd się wzięły i czemu służyły?
Andrzej Kraśnicki jr
Cofnijmy się do roku 1919. Tramwaje jeżdżą na ulicach Szczecina już od 40 lat. Można się nimi dostać niemal w każdy zakątek miasta. Samochodów jest za to jeszcze niewiele. I właśnie wtedy szczecińska Dyrekcja Poczty wpadła na pomysł mający ułatwić transport przesyłek między dworcem głównym i największymi urzędami pocztowymi: tramwaje miały dostarczać i odbierać przesyłki, a potem przewozić je do wagonów pocztowych na dworcu głównym.
Do projektu wytypowano pięć placówek położonych przy liniach tramwajowych: pocztę na Żelechowej, przy skrzyżowaniu Druckiego-Lubeckiego (wówczas Vulkanstr.), przy ul. Dubois (Poststr.), Piłsudskiego róg Mazurskiej (Friedrich-Karl-Str./Preussischerstr.) i oczywiście Pocztę Główną przy dzisiejszej al. Niepodległości (wtedy Paradeplatz). Na początek wybudowano nowe tory. Jedna z bocznic dla pocztowych tramwajów powstała przy dworcu, druga prowadziła przez bramę poczty przy Paradeplatz aż na jej dziedziniec. W końcu pojawiły się także specjalne pocztowe wozy. Dyrekcja Poczty odkupiła je od spółki eksploatującej szczecińskie tramwaje: był to jeden wagon motorowy i sześć przyczep.
Paczki i listy podróżowały w ten sposób po Szczecinie przez trzy lata. Tramwaj pocztowy ruszał z bocznicy pod dworcem głównym i jechał tak jak zwykłe tramwaje do centrum miasta. Przy dzisiejszej Bramie Portowej zjeżdżał na boczny tor koło poczty i skręcał ostro w bramę prowadzącą na dziedziniec, gdzie paczki wyładowywano. Przy pozostałych urzędach tramwaj po prostu na chwilę się zatrzymywał.
Rozwój motoryzacji spowodował, że pocztowy tramwaj stracił rację bytu. Bocznic jednak nie zlikwidowano. Ta przy Paradeplatz została powiększona o dodatkowy tor. Dzięki temu powstał przystanek końcowy tramwaju linii 2, która wyruszała stąd na dzisiejsze Gumieńce. Zlokalizowany był mniej więcej na pasie, z którego kierowcy skręcają w kierunku ul. Wyszyńskiego. Ten przystanek końcowy wykorzystywany był jeszcze długo po wojnie. Mały ruch samochodowy pozwalał na wykorzystywanie toru jako rezerwowego, na który, przed odholowaniem do zajezdni, trafiały popsute pojazdy. Tory zlikwidowano dopiero na przełomie lat 60. i 70., kiedy przebudowywano rejon Bramy Portowej. Pozostał jedynie krótki odcinek torów przed samą bramą poczty i na jej dziedzińcu.
Dochodzimy do Bramy Portowej i położonych wokół niej obiektów. Historię tego skrzyżowania przedstawialiśmy w osobnej opowieści. Oto kilka archiwalnych zdjęć na zachętę i link do wspomnianego materiału.
Fot. Dariusz Gorajski / AG
Fot. Dariusz GORAJSKI / AG
Fot. Cezary Aszkie3owicz / AG
Za skrzyżowaniem proponuję zaś małą podróż w czasie. To miejsce w budynku z lat 60. vis a vis dawnego Posejdona. W parterowej części uchował się niewielki sklep spożywczy, który wygląda jak celowo zachowany zabytek. Wystawę ozdabiają kwiatki w doniczkach, oryginalne są regały, drzwi, oświetlenie, posadzka.
Andrzej Kraśnicki jr
Nawet sposób wyłożenia towarów na półkach jest podobny do tego z poprzedniej epoki. Współczesne są tylko kasy. Naprawdę niezwykłe miejsce ze specyficznym klimatem z poprzedniej epoki. I szczerze mówiąc szkoda by było gdyby zostało zmodernizowane. Ma już swój historyczny walor.
Andrzej Kraśnicki jr
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze