Ze zdjęciami zrujnowanego Szczecina z lat 1946-1948 i aparatem fotograficznym wyruszyliśmy ulicami współczesnego miasta. Zmieniło się niemal wszystko. Porównajcie archiwalne i współczesne zdjęcia. W niektórych przypadkach pokazaliśmy te miejsca na zdjęciach przedwojennych.
Fotografie z lat 1946-1948 pochodzą z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego, które udostępniło je w swoim ogólnodostępnym zasobie.
REKLAMA
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
1 z 25
Ulica Matejki
Ulica Matejki. Fotograf miał za plecami Bramę Królewską. Za tramwajem jest wjazd w ulicę Roosvelta, na której także były tory tramwajowe. Prowadziły w rejon obecnego placu Rodła i al. Wyzwolenia. Widać też kamienicę, w której siedzibę ma PZU i rozebrane w latach 80. kamienice u zbiegu ul. Matejki i Piłsudskiego.
Andrzej Kraśnicki jr
Fotopolska.eu
Fotopolska.eu
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
2 z 25
Plac Żołnierza
Fot. Andrzej Kraśnicki jr
Plac Żołnierza i pierwszy, polskimi pomnik w polskim Szczecinie. Stanął na miejscu obalonego w lipcu 1945 roku pomnika cesarza Wilhelma.
Fotopolska.eu
sedina.pl
Andrzej Kraśnicki jr
Pomnik ustawiono w kwietniu 1946 roku w ramach wielkiego zlotu pod hasłem "Trzymamy straż nad Odrą". Na tablicy ustawionej przed kolumnami napisano "Bohaterom poległym w walkach na szlaku Bolesławowym Odry i Bałtyku. 13 kwietnia 1946".
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Pomnik był prowizorką. pomnik, który stanął nieco w głębi placu w kwietniu 1950 roku był już poświęcony Armii Czerwonej.
OLAF NOWICKI
Rozebrano go w 2017 roku. Współczesny kadr jest nieco szerszy niż archiwalny. Pomnik z 1946 roku stał mniej więcej przy murku ze skwerem, na prawym pasie jezdni w kierunku al. Niepodległości.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Narodowe Archiwum Cyfrowe
3 z 25
Plac Szarych Szeregów i al. Wojska Polskiego
Andrzej Kraśnicki jr
Widok z obecnego placu Szarych Szeregów w al. Wojska Polskiego w kierunku placu Zwycięstwa. Pierwsza powojenna nazwa tego placu to plac Sprzymierzonych (a potem w latach PRL plac Lenina). W pamięci pionierów zapisał się jednak jako plac sztywnych, o czym w następnym slajdzie.
Na zdjęciu z lat 40 jest jeszcze linia tramwajową prowadząca w głąb al. Wojska Polskiego (zlikwidowana w 1973 roku) i imponujący szpaler drzew. Kamienica lewej została po latach rozbudowana o wątpliwej urody poddasze. Ruiny kamienicy po prawej stronie zostały rozebrane i jeszcze w latach 40. rozpoczęła się tam budowa pierwszego, nowego hotelu w Polskim Szczecinie, ale budowa szybko została przerwana. Prezydent Piotr Zaremba ironizował w pamiętnikach, że mało mamy w Szczecinie ruin i budujemy kolejne. Potem - po wyburzeniu niedoszłej inwestycji był tam pusty narożnik z napisem sławiącym współpracę miast Szczecin, Burgas, Ryga, Rostock, a od lat 90. jest tu biurowiec.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
4 z 25
Plac Sztywnych
Andrzej Kraśnicki jr
Na archiwalnym zdjęciu widać fragment polowego cmentarza radzieckiego, który założony został na części obecnego placu Szarych Szeregów w 1945 roku. To dlatego pionierzy nazywali ten plac placem sztywnych. Pogardliwe, bo żołnierze sowieccy słynęli w powojennym szczecinie z grabieży, gwałtów, a nawet morderstw. Ci, którzy w ich trakcie ginęli, także byli chowani na tym placu.
Radzieckie groby zostały ekshumowane jesienią 1947 roku. Szczątki żołnierzy przeniesiono na Cmentarz Centralny.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
5 z 25
Ul. Piłsudskiego
Andrzej Kraśnicki jr
Obecna ulica Piłsudskiego (wówczas aleja Pomorska, a później Mariana Buczka) przy skrzyżowaniu z ul. Mazurską. Na archiwalnym zdjęciu widać zgarnianie z ulicy ruin zniszczonej w czasie wojny kamienicy. W jej miejscu powstał w latach 50. nowy budynek mieszkalny.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
6 z 25
Gmach Urzędu Miasta
Andrzej Kraśnicki jr
Obecna siedziba Urzędu Miasta powstała jako siedziba władz Prowincji Pomorskiej. Inwestycja zrealizowana została w latach w latach 1924-1927 wg projektu architekta Georga Steinmetza. Lewe skrzydło (zachodnie) powstało w 1926 r. i mieściło reprezentacyjne sale, w których odbywały się posiedzenia Zarządu Prowincji (na parterze) oraz Sejmu Prowincji (na piętrze).
W latach 1936-38 rozbudowano gmach o część od ulicy Odrowąża umieszczając tu siedzibę władz prowincjonalnych NSDAP. 5 lipca 1945 w bibliotece w środkowym skrzydle, Piotr Zaremba przejął oficjalnie władzę w mieście od władz niemieckich.
Obecnie - w ramach przebudowy al. Papieża Jana Pawła II przywrócony został szlak spacerowy w osi alei.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
7 z 25
Podzamcze
Andrzej Kraśnicki jr
Na pierwszy rzut oka trudno rozpoznać lokalizację. W głębi zdjęcia widać jednak ruiny Zamku Książąt Pomorskich, w tym wieżę zegarową będącą częścią południowego skrzydła zamku.
Stare Miasto z podzamczem było jedną z najbardziej zniszczonych w czasie wojny części Szczecina.
Fotopolska.eu
W latach 40. uległo dalszemu przeobrażeniu. Z mas ruin usypany został taras, na którym powstała Arteria Nadodrzańska. W latach 80. i 90. dodatkowym elementem, który zmienił to miejsce została Trasa Zamkowa. Plany zakładają zwężenie arterii do jednej jezdni i zabudowę uzyskanych w ten sposób kwartałów, a także rozbiórkę większości łącznic Trasy Zamkowej.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
8 z 25
Brama Królewska
Andrzej Kraśnicki jr
Pamiątkowe zdjęcie żołnierza w mundurze Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Z lewej obecna księgarnia Zamkowa, z prawej gmach Teatru Miejskiego, którego rozbiórka w 1954 roku wieku uchodzi za symbol bezmyślnych rozbiórek gmachów i kamienic, które można było odbudować. W tle Brama Królewska
Narodowe Archiwum Cyfrowe
9 z 25
Brama Królewska
Andrzej Kraśnicki jr
Nie ma ozdobnych szczytów, które zostały przez Niemców zdemontowane w 1942 roku, by uchronić je przed wojennymi zniszczeniami. Zostały odnalezione w połowie lat 50. w Lesie Arkońskim i dopiero wówczas wróciły na swoje miejsce.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
10 z 25
Plac Solidarności
Andrzej Kraśnicki jr
Obecny plac Solidarności i kościół pw. św. Piotra i Pawła. Plac zabudowany był pięknymi kamienicami, które zostały zniszczone w czasie wojennych bombardowań.
Fotopolska.eu
Przez dziesięciolecia był tu po prostu skwer. Tu w grudniu 1970 roku rozegrały się najbardziej dramatyczne sceny Grudnia 70. Obecnie pod placem znajduje się Centrum Dialogu Przełomy.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
11 z 25
Widok z Wałów Chrobrego
Andrzej Kraśnicki jr
Widok z południowej rotundy na Wałach Chrobrego na południe. Widać ruiny Mostu Kłodnego oraz potężnego gmachu hotelu Terrassen, którego wypalona bryła wyróżniała się na tle zrujnowanego Starego Miasta. Hotel został oddany do użytku w 1905 roku.
fotopolska.eu
Dziś w jego miejscu jest jedna z jezdni Nabrzeża Wieleckiego oraz plac, na którym ma powstać parkingowiec.
fotopolska.eu
Narodowe Archiwum Cyfrowe
12 z 25
Widok na Wały Chrobrego
Z lewej strony widzimy pojedynczy tor prowadzący w nieistniejącą już ul. Lazurową. W niemieckim Szczecinie wykorzystywany był jako łącznik między obecnym placem Żołnierza, a nabrzeżem. Natomiast tramwaje linii 5 jechały wprost w kierunku Odry, na Most Kłodny i dalej w głąb Łasztowni. W głębi zdjęcia - na tle Wałów Chrobrego - wspomniany już hotel Terrassen.
Andrzej Kraśnicki jr
Układ jezdni i przedwojennych torów został całkowicie zburzony, kiedy przystąpiono do budowy Trasy Zamkowej.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
13 z 25
Bomba przy Wałach Chrobrego
To zdjęcie jest dowodem, że obecne Wały Chrobrego, czyli Hakenterrasse poniosły jednak pewien uszczerbek w czasie wojennych bombardowań. Jedna z bomb spadła na kamienny stok obok południowej rotundy. Eksplozja uszkodziła dach rotundy, a także wyrwała kamienie ze wspomnianego stoku. W 1947 roku uszkodzenia zostały naprawione. Do dziś jednak na kamieniach sąsiadujących z tymi wymienionymi widać ślady po odłamkach, które rozprysły się na boki. Na zdjęciu widać też uszkodzony gmach i okna gmachu Muzeum Narodowego.
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
14 z 25
Widok na Wyspę Grodzką i Łasztownię
Archiwalne zdjęcie to kwiecień 1946 roku. Widać w głębi zniszczony port. Wojna zdemolowała także zabudowę Wyspy Grodzkiej, na której znajdowały się budynki klubów wioślarskich.
Andrzej Kraśnicki jr
fotopolska.eu
fotopolska.eu
Narodowe Archiwum Cyfrowe
15 z 25
Most Kłodny
Andrzej Kraśnicki jr
Stalowa konstrukcja powstała w 1909 roku zastępując stojącą po sąsiedzku drewnianą przeprawę. Most Kłodny był zwodzony. Kursował przez niego tramwaj linii 5, który docierał w głąb Łasztowni. Most został wysadzony przez Niemców w czasie ucieczki ze Szczecina pod koniec kwietnia 1945 roku.
fotopolska.eu
fotopolska.eu
W polskim Szczecinie nazwano go mostem Poniatowskiego. Szybko zapadła jednak decyzja o jego rozbiórce. Po latach okazało się, że jedno z przęseł trafiło do Bytowa i stanowi część wiaduktu nad torami kolejowymi.
W miejscu przeprawy przebiega dziś Trasa Zamkowa. Miasto planuje budowę nowej wersji Mostu Kłodnego, nieco na południe od trasy.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
16 z 25
Widok na rejon Mostu Kłodnego
Ciekawe ujęcie na Odrę od strony Wałów Chrobrego w kierunku widocznych ruin Mostu Kłodnego. Są już na nim urządzenia, które pozwoliły rozebrać przęsła. Na uwagę zwracają ruiny zabudowy Łasztowni. Wyłania się zza nich wieża kościół parafii ewangelicko-augsburskiej Świętej Trójcy, który wręcz cudem przetrwał wojenne bombardowania tej części miasta.
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
17 z 25
Stacja benzynowa nad Odrą
Andrzej Kraśnicki jr
Ciekawe ujęcie, bo pokazujące stację benzynową, która stała na nabrzeżu. Mogła obsługiwać zarówno samochody, jak i jednostki pływające. Przed wojną działała pod marką Shell, a w polskim Szczecinie pod szyldem CPN.
fotopolska.eu
Narodowe Archiwum Cyfrowe
18 z 25
Zamek Książąt Pomorskich
Na pierwszym planie ruiny domów, która stały wzdłuż ulicy znanej później jako ulica Wyszaka
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
19 z 25
Zdjęcie, które było zagadką
To znane zdjęcie, które pojawiało się w przeróżnych albumach o Szczecinie, wydawanych jeszcze w czasach PRL. Podpisywane jest z informacją, że to pionier na ulicy Szczecina. Tylko jakiej? Zagadkę w końcu udało się rozwiązać. Wóz stoi przed wjazdem na zburzony Most Hanzy (czyli obecny Most Długi). Jest za plecami fotografującego. Natomiast to, co jest za wozem, to miejsce, gdzie dziś zaczyna się ulica Wyszyńskiego, a wcześniej Wielka. Powstała po wojnie w wyniku przebicia się przez zniszczone lub mocno uszkodzone w czasie wojny kamienice tworzące plątaninę uliczek, aż do skrzyżowania z obecną ul. Sołtysią, gdzie dopiero zaczynała się szersza ulica zwana zresztą Breitestrasse (czyli właśnie Szeroka).
Nad przednią częścią wozu widać wejście do kamienicy, którą prezentujemy na przedwojennych zdjęciach.
fotopolska.eu
fotopolska.eu
Andrzej Kraśnicki jr
I Jeszcze jedna ciekawostka. Mężczyzna na wozie ma na sobie zimową kurtkę Luftwaffe. Zidentyfikował ją ekspert w sprawie tego typu historii, Jan Sinius. Czy zatem na wozie jest Niemiec? Niekoniecznie. Mężczyzna mógł gdzieś kurtkę znaleźć, kupić itp. W tamtych czasach nie było czymś nadzwyczajnym.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
20 z 25
Widok na gmach Izby Celnej
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Andrzej Kraśnicki jr
Po lewej widzimy część przęseł zniszczonego przez Niemców Mostu Hanzy. Żołnierze radzieccy zbudowali na nich drewnianą, szeroką kładkę, którą można było przejechać nawet samochodem. Tyle, że zaraz po wojnie cała Łasztownia była zajęta przez wojska radzieckie, które w porcie miały swoją bazę przeładunkową
Narodowe Archiwum Cyfrowe
21 z 25
Narożnik ulicy Bogusława X i al. Wojska Polskiego
Księgarnia w tym miejscu była przez cały okres PRL. Później był tu salon jubilerski, a obecnie serwują kebaby.
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
22 z 25
Ulica Jagiellońska
Ulica Jagiellońska na odcinku między al. Wojska Polskiego, a al. Piastów. Na archiwalnym zdjęciu mamy tory, bo aż do 1973 roku jeździł tędy tramwaj linii 5, który z ul. Jagiellońskiej skręcał w prawo, w al. Wojska Polskiego i dalej w kierunku placu Zgody (przez większość PRL placu Przyjaźni Polsko-Radzieckiej), a następnie przez ul. Bałuki (dawniej Obrońców Stalingradu) do placu Żołnierza i dalej w kierunku stoczni.
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
23 z 25
Brama Portowa
Widok od strony placu Zwycięstwa. Po lewej stronie bramy rosną jeszcze drzewa, które przetrwały aż do początku lat 70. XX wieku. Wówczas przebudowano układ torów na Bramie Portowej. Efektem był m.in. wydzielony prawoskręt dla tramwajów linii 9, na który zabrakłoby miejsca, gdyby nie wycięcie drzew.
Andrzej Kraśnicki jr
fotopolska.eu
Narodowe Archiwum Cyfrowe
24 z 25
Północny Szczecin
To Nabrzeże Warsztatowe między obecnym wjazdem na Most Brdowski, a pętlą tramwajową przy ul. Ludowej. Budynek i żuraw to pozostałość po firmie Stahlbauwerk Gollnow & Sohn słynącej m.in. z budowy mostów.
Andrzej Kraśnicki jr
Budynek został rozebrany w lutym 2019 roku.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Narodowe Archiwum Cyfrowe
25 z 25
Widok z Odry
Widok na Szczecin od strony elewatora. Od lewej rząd kamienic, które z nielicznymi wyjątkami, zostały doszczętnie zniszczone i w efekcie zostały rozebrane.
Byłem świadkiem wyburzania budynku na pierwszym zdjęciu, tego na rogu Matejki i Roosevelta (częściowo ukryty za tramwajem), chyba w 1962 roku. Budka na dachu to maszynownia windy, poniżej biegł szyb, odkryty na pierwszych kondygnacjach (tramwaj zasłania). Robotnicy zaczepili linę o stalowe prowadnice windy i ręcznie ciągnęli przy użyciu wielokrążka, aż wszystko zawaliło się w wielkim tumanie kurzu. Dach opadł prawie w całości i zsunął się w stronę ulicy, a z maszynowni wypadło wielkie, zardzewiałe koło zębate urządzenia wyciągowego. Został tylko fragment budynku od strony Wyzwolenia, który zburzono parę dni później.
@hubba_hubba Jeśli mogę coś dodać, to to, że za ul. Roosevelta za kolejnym budynkiem na wysokości Hotelu Park była ulica Borysza ze swoją stara kamienica z mieszkaniami i przedszkolem. Dzieci z przedszkola często wychodziły na spacery do parku Żeromskiego. Któregoś roku zdarzył się nieszczęśliwy wypadek. Jedno z dzieci przez nieuwagę opiekunek weszło na teren basenu przeciwpożarowego znajdującego się przy aktualnym Hotelu i niestety utopiło się. Ulica Borysza już nie istnieje, kamienicy też nie ma. W tym miejscu przy ul. Matejki jest parking hotelowy
Sporo budynków można było jednak odbudować, a już rozbiórka Teatru Miejskiego, uszkodzonego tylko w niewielkim stopniu, było głupotą i barbarzyństwem, tym razem naszym.
Kapitalne zdjęcia, opisy miejsc przedwojennych i teraźniejszych. Wspaniała lekcja historii, przedwojennej zabudowy Szczecina. Bardzo dziękuję P. Andrzejowi Kraśnickiemu Jr. Cenię sobie Pana zainteresowania historią Szczecina, historią ulic, cmentarzy, wydarzeń, propagowaniu i upowszechnianiu tego co dotyczy naszego miasta przed 1945 r. i po tym roku. Tak, uważam że należy również pokazywać jak wyglądało miasto z przed 1945, jak wyglądało życie mieszkańców w tamtym okresie. Pokazać miasto kiedy zamieszkiwali w Szczecinie Niemcy, którzy stworzyli bogatą architekturę i o którą musimy dbać, ratować jak tylko jest możliwe - na przykładzie Willi Lentza, próbować odtworzyć zabudowę tamtego Szczecina, którego już w niektórych miejscach bezpowrotnie nie ma i jest niemożliwe - Teatr Miejski. I głupotą jest mówienie, że hołdujemy niemieckość. Jeszcze raz dziękuję.
Fajne porównania. Pamietam jak wyburzano budynki przy Wojska Polskiego przed placem Zgody - były tam sklepy kolonialne z takimi cudami jak ananasy w puszkach, czekoladą w blokach i kupowało się ją na wagę. Ustawiono dźwig z kulą zawieszoną na łańcuchu i po rozkołysaniu burzono to wszystko. Teraz stoją tam wieżowce.
@boby Też pamiętam te parterowe sklepiki i towary ekskluzywne na tamte czasy na ul Wojska Polskiego. Pamiętam jeszcze zgrzyt skręcającego tramwaju z ul. Obrońców Stalingradu w Wojska Polskiego. Ile to metamorfoz przeszły te ulice?
Zdjęcie nr. 14... Ja osobiście pamiętam jeszcze hangar AZS Szczecin do którego dane było pływać motorówką, czy też szalupą z odzysku nazywaną pieszczotliwie, przez Bosmana "Pelą"... I dawało się schodzić na wodę z resztek nabrzeża poniemieckiego... To były czasy....
@Tytka Adler Triumph Junior z 1938 roku w wersji czterodrzwiowej (Limousine)? Niestety, auta z tamtego okresu były bardzo do siebie podobne (całkiem jak dzisiaj) i rozpoznać trudno.
@hubba_hubba Chyba nie. www.youtube.com/watch?v=eMFQZC2dhN4 Przedni błotnik ma inny kształ. Tylne drzwi mają inny kształt. Ostatnie boczne okienko ma inny kształt. Ten na youtube ma próg, uwypuklenie poniżej bocznych okien i rynienkę nad drzwiami.
Wszędzie przewijają się obrazy ruin po wojnie. Czy po to, żeby oswoić nas z wojną? Dlatego tego typu materiały wypływają w różnych miejscach. GW naśladuje trend, czy dobrze? Sam nie wiem, z jednej strony ostrzega, z drugiej oswaja.
Wszystkie komentarze
Też pamiętam rozbiórkę tego budynku, bo stał na drodze z mojego domu do ulicy Jaromira!
Jeśli mogę coś dodać, to to, że za ul. Roosevelta za kolejnym budynkiem na wysokości Hotelu Park była ulica Borysza ze swoją stara kamienica z mieszkaniami i przedszkolem. Dzieci z przedszkola często wychodziły na spacery do parku Żeromskiego. Któregoś roku zdarzył się nieszczęśliwy wypadek. Jedno z dzieci przez nieuwagę opiekunek weszło na teren basenu przeciwpożarowego znajdującego się przy aktualnym Hotelu i niestety utopiło się. Ulica Borysza już nie istnieje, kamienicy też nie ma. W tym miejscu przy ul. Matejki jest parking hotelowy
Kula na łańcuchu.
To miało nazwę - jedno słowo.
Ktos pamięta?
Też pamiętam te parterowe sklepiki i towary ekskluzywne na tamte czasy na ul Wojska Polskiego. Pamiętam jeszcze zgrzyt skręcającego tramwaju z ul. Obrońców Stalingradu w Wojska Polskiego. Ile to metamorfoz przeszły te ulice?
Zdjęcie 9 - co to za marka & model?
Podobny do Daimler DB18 ale tylko podobny.
Adler Triumph Junior z 1938 roku w wersji czterodrzwiowej (Limousine)? Niestety, auta z tamtego okresu były bardzo do siebie podobne (całkiem jak dzisiaj) i rozpoznać trudno.
Chyba nie.
www.youtube.com/watch?v=eMFQZC2dhN4
Przedni błotnik ma inny kształ.
Tylne drzwi mają inny kształt.
Ostatnie boczne okienko ma inny kształt.
Ten na youtube ma próg, uwypuklenie poniżej bocznych okien i rynienkę nad drzwiami.
to może był jeden z samochodów Stoewer Greif Junior, który został wyprodukowany w szczecińskich zakładach Stoewera około 1938 roku