WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH. Groby znanych szczecinian. Gdzie ich szukać?

Numer kwatery 20a, rząd 4, numer grobu 3

Aktorka teatralna i filmowa. Początkowo była nauczycielką, by w 1935 r. zdać eksternistycznie egzamin w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie. Zadebiutowała w ''Dożywociu'' Aleksandra Fredry w Teatrze Narodowym w Warszawie, gdzie występowała od 1935 do 1938 r. Zagrała w kilku przedwojennych filmach, z których najgłośniejszymi były ''Wrzos'' (1938) i ''Serce matki'' (1938). Jej ''majestatyczna'' uroda predysponowała ją do heroin. Partnerowali  jej Zelwerowicz, Węgrzyn, Junosza-Stępowski, Ćwiklińska, Solski. Wojna przerwała świetnie zapowiadającą się karierę filmową. W 1949 r. przyjechała do Szczecina, gdzie do śmierci występowała na scenach Teatrów Dramatycznych. Chodziło się nie na spektakl. Lecz'' na Engelównę''. Czasami na jej grobie zobaczyć można bukiecik wrzosów.

9J/11/8

mawiał, że jego życie potoczyłoby się inaczej, gdyby władze pozwoliły mu być marynarzem. ?Książę robotników?, jak nazwał go nad grobem Jan Rulewski, zawsze dusił się w atmosferze Polski Ludowej. W 1956 r., w wieku 23 lat chciał uciec na Zachód. W więzieniu przesiedział 14 miesięcy, pracując w kamieniołomach. Potem próbował być marynarzem, ale w wyniku podejrzenia o przemyt wrogiej literatury, nie mógł pracować na statku. Zatrudnił się w stoczni szczecińskiej, gdzie w styczniu 1971 r. kierował niezwykłym protestem robotników wzywając do strajku okupacyjnego, aż do przyjazdu do stoczni najwyższych władz PRL. Tak też się, jedyny raz w historii bloku komunistycznego, stało. Do stoczni przybył I sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Edward Gierek, ale także m.in. premier, szef MON i MSW. To Bałuka prowadził burzliwa debatę, której zapis bezpieka bezskutecznie próbowała zniszczyć. Później kierował Komisją Robotniczą, której działalność zakończyło m.in. niewyjaśnione zabójstwo jednego z działaczy. Bałuka, bojąc się o życie, uciekł z Polski na pokładzie statku. Podczas pobytu w Manchesterze zdobył popularność, gdy tamtejsi trockiści wydali książkę opartą na stenogramach spotkania Gierka ze szczecińskimi robotnikami, a studenci wystawiają sztukę na ten temat. Na jej podstawie angielski reżyser Leslie Woodhead kręci dramat fabularno-dokumentalny pt. Trzy dni w Szczecinie. W Paryżu wydawał antykomunistyczne pismo Szerszeń, przemycane do kraju. Po Sierpniu ?80 przyjechał do Polski z doklejoną brodą i lipnymi francuskimi papierami. W stanie wojennym dostał pięć lat więzienia za przygotowania do obalenia ustroju siłą. Zmarł w osamotnieniu w Warszawie, gdzie od lat mieszkał.

22b/10/4

Scenograf i kostiumolog teatralny i filmowy. Sam o sobie wolał mówić ''dekorator''. W 1957 r. ukończył studia na wydziale malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, ale to scenografia stała się jego pasją. Stworzył oprawę plastyczną do 500 spektakli. Był ulubionym scenografem Zygmunta Huebnera. Oprócz niego i Adama Opatowicza współpracował m.in. z Andrzejem Wajdą, Aleksandrem Bardinim, Andrzejem Kondratiukiem, Kazimierzem Kutzem, Józefem Grudą, Ryszardem Majorem, Januszem Józefowiczem.

Niezwykle skromny. Zgodził się na wystawę jubileuszową, towarzyszącą jednej z edycji Kontrapunktu, prosząc, by projekty wisiały na sznurkach do bielizny, przyczepione do nich... pułapkami na myszy. Miał ogromne poczucie humoru.

54/8/14

Wybitny archeolog, badacz najdawniejszych dziejów Pomorza Zachodniego, zwłaszcza Wolina i Cedyni. Szczecinianin od 1945 r. Dziesięć lat później został dyrektorem Muzeum Pomorza Zachodniego, które rozbudował i doprowadził do statusu Muzeum Narodowego. Instytucji szefował przez 45 lat. Wyrzeźbiona jego głowa znajduje się na budynku 13 Muz. Inicjator badań etnograficzno-archeologicznych w Afryce Zachodniej. Wraz z nimi na swoim koncie ma odkrycie Nani, stolicy dawnego królestwa Mali.

W 2009 otrzymał polsko-niemiecką nagrodę Pomerania Nostra. W 2013 r. Wolin mu nadał tytuł honorowego obywatela miasta. Kiedy odszedł miał 88 lat.

92A/5/5

Znany był głównie z rysunków satyrycznych i karykatur. Publikował w Polityce i Szpilkach oraz w lokalnych mediach. Współtworzył szczecińską Piwnicę przy Krypcie. Autor wielu indywidualnych wystaw. Tworzył także scenografie teatralne, plakaty, ilustracje. Dzięki niemu kibice Pogoni słynęli w Polsce z sektorówek, ale największą namalował dla Klubu Chicago Fire. 22 m x 80 m. Była to pierwsza amerykańska sektorówka. Znajomi pamiętają go jako gawędziarza i duszę towarzystwa.

Lapidarium

Najsłynniejszy burmistrz Szczecina. Pełnił swoją funkcję w latach 1878-1907 r. Z jego nazwiskiem łączy się największa w historii Szczecina rozbudowa miasta. Był inicjatorem zagospodarowania starych fortów, na terenie których powstały dzisiejsze Wały Chrobrego (Hakenterrasse). Był również pomysłodawcą budowy gmachu nieistniejącego Teatru Miejskiego na dzisiejszym pl. Solidarności. Nagrobek Hermanna Hakena i jego żony Johanny zaprojektowany został przez szczecińskiego rzeźbiarza Ludwiga Manzla (autora Sediny).

Pomnik z odtworzonym popiersiem małżonków został przeniesiony z pierwotnego miejsca i stoi w Lapidarium.

3A/11/9

Przywódca szczecińskich strajków w 1980 r., przewodniczący pierwszej ?Solidarności? Pomorza Zachodniego, w nowej Polsce senator i dwukrotnie prezydent Szczecina.

Przyjechał do Szczecina jak wielu jego rówieśników - ze wsi, z gospodarstwa pod Częstochową. To pokolenie filmowego Birkuta Andrzeja Wajdy. Zatrudnił się w stoczni. Ukształtował go Grudzień?70, najtragiczniejsze wydarzenie w dziejach powojennego Szczecina. W 1980 r. ten magazynier, niepozorny człowiek w roboczym fartuchu objął przywództwo wielkiego strajku. W burzliwym okresie 16 miesięcy, od sierpnia 1980 r. do grudnia stanu wojennego, zwanego karnawałem pierwszej ?Solidarności?, Jurczyk szefował ?Solidarności" Pomorza Zachodniego. W polskiej prasie nazwano go wtedy jastrzębiem, a w radzieckiej wieszatielem. Nie był ani jednym, ani drugim. Okrągły Stół dla radykała Jurczyka był nową Jałtą. Po upadku PRL założył i przewodził Solidarności?80. Triumfalnie wrócił na polityczną scenę w 1997 r. startując do Senatu jako kandydat niezależny pod hasłem: ?Jedyny, który się nie sprzedał". W 1998 r. po raz pierwszy został prezydentem Szczecina i wprowadził do rady miasta Niezależny Ruch Społeczny. W wyborach prezydenckich w 2002 r. nikt nie dawał mu większych szans, ale szczecinianie w wolnych wyborach wybrali go ponownie na prezydenta. Mówił wtedy o wyprzedaży polskiego majątku obcemu kapitałowi, o antynarodowej polityce kolejnych rządów, o powszechnej biedzie i nieuczciwości polityków. Kolejne wybory sromotnie przegrał, wycofał się z życia publicznego. Do śmierci mieszkał w słynnej altance na działkach.

Zmarł 30 grudnia 2014 r.

38 B/9/3
Był jedną z najbarwniejszych postaci szczecińskiego świata sztuki. Tu zamieszkał w 1974 r., po studiach w Łodzi. Był malarzem, uprawiał także grafikę oraz fotografię. Kojarzył się przede wszystkim z dwoma tematami. Portretami starych ludzi i cyklem Z Zuzanną, którego młodymi bohaterkami były różowe, krągłe damy o wydatnym biuście, które zwykle podglądali starcy. Projektował też odzież dla Zakładów Przemysłu Odzieżowego Odra. Wieloletni prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków w Szczecinie. Miał ponad 140 indywidualnych wystaw w Polsce i za granicą (m.in. w Berlinie). Barwny ptak i wspaniały rozmówca. Zmarł w wieku 66 lat.

81/5/10
Autor lub współautor kilkudziesięciu realizacji architektonicznych architektury mieszkaniowej, obiektów sakralnych, użyteczności publicznej w Szczecinie m.in. hotelu Panorama, Centrum Handlowo Rozrywkowe Kupiec, budynku biurowo-usługowego Kontakt. Ukończył studia na Wydziale Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej w połowie lat 70. Od 1989 roku był wspólnikiem, projektantem i kierownikiem zespołu architektonicznego Studio A4. Na Politechnice Szczecińskiej kształcił studentów architektury.

Pierwsza architekt-urbanistka powojennego Szczecina. Także poetka, malarka, gospodyni jedynego w powojennym Szczecinie salonu towarzyskiego. I piękna kobieta. O jej obecności w Szczecinie przypomina duży głaz na przeciwko bramy głównej Cmentarza Centralnego.

Była żołnierką AK. Więziona na Pawiaku, potem w obozie koncentracyjnym w Majdanku, gdzie opiekowała się grupą białoruskich chłopców. W 1945 r. wracając z obozu w Ravensbrück zatrzymała się w Szczecinie i już tu została. Zajmowała się planowaniem przestrzennym miasta, ratowała zabytki, nadała nowe imiona ulicom (to ona wymyśliła nazwę Ku Słońcu).

Jej grób znajduje się na Powązkach.

93A/24/31

Autor książek z zakresu teorii literatury, krytyk literacki, autor pierwszej monografii zachodniopomorskich literatów Pisarze Pomorza Zachodniego, erudyta, pełen pogody ducha.

Ukończył filologię polską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ze Szczecinem był związany od 1951 r. Wykładał w Wyższej Szkoły Pedagogicznej, potem pracował na Uniwersytecie Szczecińskim.
- Tworzył na Uniwersytecie Szczecińskim, nie tylko polonistykę, ale także elity intelektualne, których w Szczecinie tak brakowało - mówił rektor US Edward Włodarczyk, żegnając go na Cmentarzu Centralnym. Zmarł w wieku 88 lat w wypadku, rozpędzony samochód potrącił go na przejściu dla pieszych.

61/1/3

Pochodził z Wilna. Wojnę przetrwał na Syberii i w niemieckich obozach pracy. Przez całe życie - kozak. Do Szczecina przyjechał 12 maja 1945 roku. Początkowo pracował jako telefonista w straży pożarnej. Potem organizował życie kulturalne i sportowe w Szczecinie, koncentrował się na pracy z dziećmi i z młodzieżą. Od 1950 r. kierował Niemieckim Domem Kultury, a w 1954 r. został dyrektorem Teatru Lalek, Rusałka (później Pleciuga). Współtworzył Pałac Harcerzy (dzisiejszy Pałac Młodzieży) i Dom Kultury Kolejarza. W 1977 roku przeszedł na emeryturę. Bardzo angażował się na rzecz pamięci o szczecińskich pionierach. Za swoją działalność został wyróżniony wieloma odznaczeniami, m.in. niemieckim złotym medalem za Zasługi dla Pojednania i Porozumienia Między Narodami.

Pas zieleni, północna strona basenu, kwatera 54

Pierwszy konserwator Prowincji Pomorskiej, zaangażowany w badania i ochronę pomorskiego dziedzictwa kulturowego. Zasłużony nauczyciel i bibliotekarz Gimnazjum Mariackiego. Autor opracowań dotyczących historii Szczecina i Pomorza. Przewodniczący Pomorskiego Towarzystwa Historii i Starożytności. Jego staraniom zawdzięczamy uratowanie przed rozbiórką bram Królewskiej i Portowej a także kościoła św. Jana Ewangelisty. Pierwszy organizował wycieczki krajoznawcze po Pomorzu.

Pochowana jest tutaj także jego żona Antonie.

20a/5/1

Prozaik, poeta, dramaturg, publicysta, autor ponad 40 książek. Na jego powieściach ''związek Sprawiedliwych'', ''Przygody ośmiu Sprawiedliwych'', ''Wódz Sprawiedliwych'' czy ''Wodzu, wyspa jest twoja'' wychowywały się pokolenia polskiej młodzieży.

Jako 12-latek podczas Powstania Warszawskiego był łącznikiem w Szarych Szeregach. Do Szczecina przyjechał w 1954 r. Był kierownikiem działu kultury ''Głosu Szczecińskiego'', redaktorem naczelnym Ośrodka Telewizyjnego w Szczecinie i miesięcznika ''Spojrzenia'', założycielem i szefem tygodnika ''Morze i Ziemia'', który czytelnicy zaczynali czytać od felietonów Vicedocenta, czyli Ryszarda Liskowackiego.

24a/3/12

Jej kariera rozpoczęła się od udziału w legendarnym I Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie w 1962 r. A potem zdobyła publiczność całej Polski wielkimi hitami: ''Rudy rydz'', ''Zakochani są wśród nas'', ''Czarny Alibaba''. Została uznana też za jedną z najpiękniejszych dziewczyn polskiej estrady. Z Niebiesko-Czarnymi wystąpiła w paryskiej Olimpii. W Polsce wybuchł wtedy skandal, bo francuska prasa opublikowała zdjęcie, na którym Majdaniec ubrana była tylko w ręcznik. W 1968 r. zamieszkała w Paryżu, ale tak naprawdę wciąż krążyła między stolicą Francji a Szczecinem. Tam śpiewała w kabarecie, tu mówiła, że Szczecin dodaje sił do dalszej pracy. Dziś jej imię nosi szczeciński amfiteatr.

5a/1/19

Był jednym z najsłynniejszych polskich żeglarzy. Za całokształt żeglarskich dokonań otrzymał w 2002 r. Super Kolosa, najbardziej prestiżową polską nagrodę dla podróżników. Świat opłynął na pokładzie swojego ukochanego, drewnianego jachtu Maria w latach 1973-1984. Między rejsami przemierzał konno stepy Mongolii, grabił ścieżki jako pracownik zieleni miejskiej w Tasmanii, pił wino z górnikami w Peru. Nie miał rodziny. Domem był dla niego jacht, a życiem żeglowanie. Urna z jego prochami spoczywa na szczecińskim Cmentarzu Centralnym, w pobliżu pomnika ''Tym, którzy nie powrócili z morza''.

pas zieleni przy al. Południowej, obok kw. 44c

Najwybitniejszy przedwojenny architekt Szczecina. Pracował w mieście od 1891 roku. To on zaprojektował Wały Chrobrego, budynki I Liceum Ogólnokształcącego przy al. Piastów, Urzędu Celnego, Rektorat PUM. Był także współautorem projektu Cmentarza Centralnego, który uznawany jest za arcydzieło sztuki planistycznej i ogrodniczej oraz projektantem bramy głównej i kaplicy. Nagrobek upamiętnia także żonę, dwóch synów i brata. W 2002 r. został odnaleziony przysypany ziemią, poczym został odnowiony.

47b/20/1

Był twórcą szczecińskiego Festiwalu Młodych Talentów, współtwórcą Silnej Grupy pod Wezwaniem. W latach 50. założył i kierował szczecińskim Teatrem Muzycznym (działali w sali gimnastycznej MO przy Potulickiej). Potem trafił do szczecińskiej Estrady, gdzie zaopiekował się jednym z pierwszych polskich zespołów mocnego uderzenia: Czerwono-Czarnymi, stając się jednym z pierwszych menedżerów muzyki popularnej w Polsce. Kilkanaście lat prezesował też Okręgowemu Związkowi Tenisowemu i dzięki niemu odbudowano korty przy al. Wojska Polskiego. Smakosz i autor książki ''Kuchnia ziemiańska'. Błogosławione cztery pory roku''.

pas zieleni za kw. 24 a

Kamień upamiętniający właścicieli słynnej szczecińskiej fabryki - najpierw maszyn do szycia, pisania i rowerów, a potem motorów i samochodów. Na nagrobku wyryta jest data śmierci założyciela Bernhard Stoewera seniora (1834-1908).

Bernhard Stoewer junior wraz z bratem Emilem rozwijali fabrykę założoną przez ojca. Zwłaszcza Bernhard okazał się znakomitym konstruktorem. Pierwszym 4-cylindrowym autem w 1902 roku odbył rajd do Paryża. W 1927 roku skonstruował jeden z pierwszych na świecie samochodów z napędem na przednie koła.

Po wojnie w miejscu fabryki Stoewerów działała Fabryka Mechanizmów Samochodowych Polmo.

21a/21/7

Założyciel Chóru Akademickiego Politechniki Szczecińskiej (dziś to Chór Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego im. Prof. Jana Szyrockiego). W 1956 r. ukończył Wydział Budownictwa Lądowo-Wodnego PS. Ale też kształcił się w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Hadze. Był uczniem wiedeńskiej Wyższej Szkoły Muzyki. Dyrygentury uczył się od prof. Stefana Stuligrosza w PWSM w Poznaniu.

Zarażał miłością do muzyki. Na dedykowanej mu pamiątkowej tablicy w szczecińskiej Katedrze napisano, że uszlachetnił serca wszystkich, którzy mogli go usłyszeć.

31b/1/3

Pierwszy polski prezydent Szczecina w pionierskich latach 1945-1950. Postawił na nogi zrujnowane miasto. Pracował kilkanaście godzin na dobę. Osobiście objeżdżał miasto i kontrolował odbudowę. Szeroka ulica Wyszyńskiego, arteria nadodrzańska to trwały ślad jego działalności jako urbanisty. W połowie 1950 roku na skutek reformy administracyjnej kraju przestał być prezydentem. Został naukowcem Wyższej Szkoły Inżynierskiej, później Politechniki Szczecińskiej. W latach 80. stał na czele społecznego komitetu na rzecz powołania Uniwersytetu Szczecińskiego.

Zwycięzca plebiscytu Gazety Wyborczej na Szczecinianina Stulecia.

Przed wojną był tu Gaj Urnowy. Od lat 60. wokół okrągłego basenu stoją w dwóch rzędach mogiły zasłużonych szczecinian. Obok działaczy i towarzyszy partyjnych spoczywają też postacie niewątpliwie wybitne, jak: Janina Szczerska (surowa i wspaniała założycielka i dyrektorka I Gimnazjum i Liceum w powojennym Szczecinie), kapitan żeglugi wielkiej Konstanty Maciejewicz (legendarny Macaj, ?Kapitan Kapitanów?), dr Roman Łyczywek (pierwszy polski prawnik w Szczecinie), malarz Guido Reck (założyciel i dyrektor Liceum Sztuk Plastycznych), Jan Papuga, literat, marynista. Ostatnio pochowani tu zostali Walerian Pawłowski (dyrygent, niestrudzony popularyzator muzyki klasycznej), Florian Krygier (trener, legenda Pogoni Szczecin), Zygmunt Duczyński (twórca Teatru Kana), Mieczysław Lisowski (opozycjonista, działacz Solidarności).

Kwatera Zasłużonych jest zaniedbana, choć mogłaby być miejscem polsko-polskiego pojednania.

TUTAJ ZNAJDZIESZ PLAN CMENTARZA CENTRALNEGO