To już 38 lat. 27 kwietnia 1981 roku spłonął wieki kombinat gastronomiczny w centrum Szczecina. Zginęło 14 osób

Słynny w całej Polsce Kombinat Gastronomiczny Kaskada spalił się 27 kwietnia 1981 roku. Pożar na parterze budynku pojawił się około godziny 8 rano.

O godz. 8.07 straż pożarna odebrała zgłoszenie.

Godz. 8.13 paliło się drugie piętro, dwie minuty potem cały budynek.

Godz. 8.24 na miejscu było 10 sekcji straży pożarnej, także ze Stoczni Szczecińskiej i z portu; chwilę potem przyjechały kolejne. Odłączony został prąd, kilka minut później gaz.

O godz. 8.40 dojechały cztery beczkowozy MPO.

Między godz. 9.40 a 15 odnaleziono 13 ofiar.

O godz. 18.50 odnaleziono ostatnią, 14. ofiarę. Akcja została zakończona. Brały w niej udział wszystkie siły straży ze Szczecina włącznie z sekcjami zakładowymi.

Gdy dostaliśmy zgłoszenie, myśleliśmy, że pali się któraś z sal restauracyjnych -opowiadał ''Gazecie'' w 2001 roku Mariusz Godlewski, który jako dowódca I Oddziału Zawodowej Straży Pożarnej brał udział w akcji gaśniczej. -Dopiero na miejscu wpadliśmy w przerażenie. Nigdy przedtem ani potem nie brałem udziału w gaszeniu tak gwałtownego i dużego pożaru.

Do Kaskady nie można było podejść bliżej, niż na kilkadziesiąt metrów. Topiły się stojące w pobliżu znaki drogowe, lakier samochodów, koguty na wozach strażackich. Z każdą chwilą na ulicy narastał tłum przerażonych ludzi obserwujących pożar.

Marek Czasnojć, szczeciński fotograf, opowiadał nam po latach: -Kiedy dobiegłem na miejsce, strażacy dopiero rozwijali węże. Strażacy przyjechali bardzo szybko, ale cała Kaskada już płonęła. Wśród gapiów nikt nie zdawał sobie sprawy, że w środku są ludzie. Wszyscy myśleli, że budynek jest pusty, a jeśli już ktoś był, to zdążył uciec.

Fot. Marek Czasnojć

Większość ofiar nie zginęła od ognia. Zatruli się gazami toksycznymi lub dymem. -Zabił ich silnie trujący fosgen -mówił ''Gazecie'' Włodzimierz Malasiewicz, ostatni kierownik Kaskady.

Zginęło 14 osób. Pracownicy Kaskady*:

Danuta Lewandowska, szefowa kuchni;

Janina Stępień, kasjerka; Marianna Kowalczuk i Teresa Nowak (ojciec Teresy był mężem Marianny, obie sprzątały w Kaskadzie, zawsze razem wychodziły do pracy ok. godz. 5.30 i zawsze razem po godz. 10 wracały);

Aniela Dubicka, referent rozliczeniowy, zostawiła dwójkę dzieci;

Teresa Kipel (młoda, skromna, cicha dziewczyna, pracowała jako kalkulatorka. Bardzo sumienna, zdyscyplinowana, Dojeżdżała z prawobrzeża, w pracy była zawsze pierwsza);

Aniela Pyza, sprzątaczka, matka dwojga dzieci;

Elżbieta Wiktorko, sprzątaczka. Matka pięciorga dzieci.

Wśród ofiar było również sześcioro uczniów klasy III c Zespołu Szkół Gospodarczych, którzy w Kaskadzie odbywali praktykę: Tomasz Berger, Waldemar Cyż, Danuta Domagalska, Elżbieta Gryszkiewicz, Małgorzata Kondracka, Beata Tokarska.

* (Z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Tomasz Berger. Spędzał wakacje, pracując w lokalach gastronomicznych w całej Polsce, lubił to zajęcie. (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Waldemar Cyż. Lubił nosić czarną ortalionową kurtkę typu ''angielka'', dwa lata wcześniej złamał sobie duży palec ręki, chyba prawej. (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Danuta Domagalska. Spokojna, sumienna dziewczyna w okularach, dojeżdżała z Dąbia i tam jest pochowana. (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Elżbieta Gryszkiewicz. Tego dnia wyszła z domu o godz. 7, od babci dostała pieniądze na opłacenie rachunku za telefon, zabrała też ok. 500 zł na kupno srebrnego pierścionka. (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Małgosia Kondracka. Dzień wcześniej była na wycieczce w Siekierkach i na imieninach u koleżanki Haliny (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Beata Tokarska. Pisała pracę dyplomową pismem ręcznym na formacie A4 na temat ''Rola witamin w żywieniu''. Mogła ją mieć ze sobą. (z akt prokuratorskich i rozmów ze świadkami)

Tę fotografię przekazała nam pani Monika Pyterek. ''Przesyłam zdjęcie sześciorga uczniów, którzy 21 marca 1981 roku spotkali się w pierwszy dzień wiosny, a 27 kwietnia 1981 zginęli w pożarze Kaskady. Zdjęcie dostałam od siostry Tomka [Bergera], który był moim przyszywanym dzieckiem po sąsiedzku, ciotkowałam mu. To był wyjątkowy chłopiec, uczciwy bardzo dobrze wychowany, opiekuńczy serdeczny, uczynny. Opowiadał mi, że w Kaskadzie mu się nie podoba. Radziłam, żeby poprosił o przeniesienie do innego lokalu. Potem uświadomiłam sobie, że może on cos przeczuwał.''

Otwarty 21 kwietnia 1962 roku po trwającym pięć lat remoncie i przebudowie dawnego Haus Ponath (kilkupoziomowy lokal gastronomiczny działający od 1929 roku; który z kolei powstał w wyniku przebudowy kamienicy powstałej w 1889 roku). Nazwa ''Kaskada'' została wybrana w konkursie Kuriera Szczecińskiego. Budynek najbardziej imponująco wyglądał w nocy, kiedy rozświetlony był licznymi neonami.

Pożar zaczął się od iskry z gniazdka elektrycznego zamontowanego prowizorycznie, bez puszki izolacyjnej. Resztę zrobiły łatwopalne materiały, którymi nafaszerowana była Kaskada: ściany w sali Kapitańskiej wyłożone były płytą polistyrenową na drewnianej konstrukcji, do tego wykładziny, firany, zasłony, tapicerka. Między pierwszym a drugim piętrem był otwór o średnicy 10 m, który utworzył komin. Temperatura rosła, a unoszące się do góry gazy spalinowe zapalały kolejne elementy wyposażenia. Według późniejszej analizy strażaków w Kaskadzie mogło być wtedy nawet 1100 st. C.

Z reportażu ''Wróciła znad krawędzi życia'' zamieszczonego w Gazecie Wyborczej w 2002 r.: ''Przepisy bezpieczeństwa przeciwpożarowego nie były wówczas tak rygorystyczne, większą uwagę zwracano na walory estetyczne. Odpowiedzialność rozkładała się na kilka osób: ktoś tak skonstruował pomieszczenia, ktoś zdecydował o użyciu łatwopalnych materiałów do wystroju wnętrz, ktoś inny powinien dbać o sprawność instalacji i urządzeń.

Po roku zarzuty postawiono trzem osobom: Włodzimierzowi M., dyrektorowi Kaskady, Adamowi J., inspektorowi ochrony przeciwpożarowej szczecińskiego oddziału Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców Społem, i Krzysztofowi P., konserwatorowi urządzeń elektrycznych w Kaskadzie. Oskarżeni byli o zaniedbanie obowiązków zapewnienia odpowiednich warunków ochrony przeciwpożarowej w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia. Sąd Wojewódzki uniewinnił ich, ale Sąd Najwyższy wyrok ten w całości uchylił i sprawę przekazał Prokuraturze Wojewódzkiej w Szczecinie w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Sąd Wojewódzki w listopadzie 1984 r. postanowił umorzyć postępowanie karne przeciwko Włodzimierzowi M., Adamowi J. i Krzysztofowi P. Zarzucano im bowiem przestępstwa, które objęła amnestia.''

Taki krajobraz oglądaliśmy przez wiele lat: pusty plac po Kaskadzie, na którym widać było fundamenty i resztki posadzki. Obok zakłady odzieżowe Odra. A z drugiej strony miejsce znane jako Dachy Paryża, czyli zespół bud pod eternitowym dachem, gdzie sprzedawano tanie piwo.

CEZARY ASZKIEŁOWICZ

Budowa Galerii Kaskada, która stoi w miejscu dawnego kombinatu gastronomicznego, rozpoczęła się w 2010 r. a zakończyła jesienią 2011. W 31. rocznicę tragicznego pożaru na elewacji kompleksu (przy wejściu od strony ul. Obrońców Stalingradu) zawisła  tablica upamiętniająca 14 osób, które zginęły w pożarze 27 kwietnia 1981 r. Są na niej nazwiska ofiar i sentencja: ''Bezcenne jest życie ludzkie, bezcenna każda chwila.''

Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta

Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta