W podwórzu przy Wielkopolskiej 27 siedzibę ma KinoTeatr Pod Złotym Leszczem i Galeria Wzorcowa, które prowadzi Rafał Bajena ze Stowarzyszenia Twórców i Producentów Sztuki. Wiosną ubiegłego roku gościł tu malarz Rene Holm, którego Bajena nazywa duńskim Sasnalem. Szarą ścianę budynku pokrył nocną panoramą miasta. Towarzyszący mu koledzy grafficiarze z Esbjerg dorzucili swoje tagi. Rafał Bajena będzie naszym przewodnikiem. Podążymy szlakiem sztuki wielkoformatowej w mieście, mozaik, graffiti.
Na deptaku Bogusława namawia na rower miejski. - Po mieście Szczecinie najlepiej poruszać się rowerem - mówi. - Można szybko się przemieścić i szybko zmienić nastrój.
Rzuca okiem na Frygę na pl. Zamenhofa. - Mieszkańcy powinni głosować, który z tych modułów powinien być granatowy. Byłby totem miejscowości. Pokażę, jak te trzy kolory grają na dzielnicach - zapowiada.
W Polsce mozaiki były niezwykle popularne w latach 60. i 70. Pojawiały się na gmachach użyteczności publicznej wykonywane przez znaczących plastyków. W siermiężnym PRL-u kolorowały ściany zakładów pracy, sklepów, lokali. Kierujemy się na al. Wojska Polskiego, do 'Pasztecika'. W środku po ścianie minibaru płyną ryby z wielokolorowej mozaiki. Pasztecik z nadzieniem zamawiasz w kasie. Z maszyny z ZSRR, która pierwszy wyprodukowała w 1969 r. Smakołyk odbierasz w okienku z reklamą coca-coli. - Cały ten obiekt to ciekawa instalacja - uśmiecha się Rafał Bajena, wskazując na cały wystrój ze stołami i hokerami.
Na pustym placyku między Wojska Polskiego a Królowej Jadwigi płaczemy za Ścianą Płaczu. Za formą fontanny z dyszami wyłożoną mozaiką z płytek w kolorach morskich. Fontannę z jęzorami, którymi spływała woda, zaprojektował w połowie lat 70. Zbigniew Abrahamowicz, legenda szczecińskiej architektury, samą mozaikę ułożył artysta plastyk Piotr Wieczorek (w tym czasie panowie ze sobą współpracowali też przy budowie Teatru Letniego).
Z czasem fontanna przestała być obiektem na pocztówkę, jej stan techniczny był coraz gorszy, szczecinianie widzieli w niej relikt PRL-u. - Pamiętam prezesa SCR-u, który nie miał woli jej zachować - zaczynam ze smutkiem. - Tłumaczył, że teren trzeba odsłonić, bo za fontanną sikają?
Bajena wzrusza ramionami: - Znajomym w Świnoujściu żuliki się w bramie odlewały. Sprawa wydawała nie do wytępienia, bo wśród nich byli mieszkańcy - opowiada. - Wspólnota się złożyła, kupili pisuar, rurka szła do rynny. Rozwiązanie się znalazło, dla wszystkich dobre.
Ścianę Płaczu zburzono w 2001 r. Zastąpiono sztuką bardziej współczesną, tzn. małą fontanną z przewróconym dzbanem, z którego lała się woda. Już podczas otwarcia okoliczne żuliki pytały, ile taki dzban waży. Bo był z miedzi. Szybko zniknął.
Z pola naszego widzenia znika kolorowa mozaika z dawnego kina Kosmos, którą zasłonił nowy szary biurowiec. Od 1959 r. dekorowała budynek projektu Andrzeja Korzeniowskiego (autor też Grzybka Baltony). Architekt z rozmysłem zostawił przed nim duży plac wejściowy, żeby łapać oddech. Pocztówki jeszcze pamiętają, że na ścianie sąsiedniej kamienicy świecił się wśród gwiazd wielki neon Kosmosu. Ale sam budynek zdobiła wielkoformatowa mozaika. Do jej zrobienia nestorzy szczecińskiej plastyki Sławomir Lewiński i Emanuel Messer zbierali kafle ze zrujnowanych wojną domów, budząc niepokój SB-cji.
Jest w tym jakaś niesamowita metafora. Gruz ze Stettina stanowił dla pierwszych polskich plastyków w Szczecinie materiał, z którego odbudowywali miasto i tworzyli sztukę.
- Jedyna szczecińska mozaika uznana za zabytek - przypomina Rafał Bajena, bo w 2006 r. budynek z mozaiką trafił do rejestru zabytków.
To też jedyna z wybudowanych w Szczecinie w PRL-u placówek kultury. Nowy inwestor zapowiadał, że część przestrzeni przeznaczy na kulturę, dostał dofinansowanie preferencyjnym kredytem z funduszu JESSICA. Szybko ruszył z budową biurowca. - Przecież coś tam węgielnego zakopano w puszce po taśmie filmowej. Uwierzyłem, że będziemy mieć takie kino jak to, które Gutek prowadzi we Wrocławiu. To mogło być naprawdę supermiejsce - żachnął się Bajena i nazwał 'społecznym żyrantem przedsięwzięcia'.
Plany zakładały, że po remoncie kinem będzie zarządzała fundacja Kosmos. Miały tu być prezentowane wystawy, przedstawienia, w sali głównej również konferencje i sympozja. Teraz nie jest to już takie pewne. Ale przynajmniej mozaikę wyczyścili.
W ubiegłoroczne wakacje podopieczni Centrum Opieki nad Dzieckiem w Szczecinie na warsztatach odbywających się pod kierunkiem szczecińskiego streetartowca Lumpa, postanowili za pomocą sprayów twórczo 'przenieść' mozaikę na ścianę kamienicy przy al. Wyzwolenia 79. - Jaki ładny gest Lumpa - cieszę się.
- Właśnie głośno o nim. W Łodzi przerobił słupy teatralne na instalacje przedstawiające gigantyczne przedmioty-ikony PRL-u, jak pralkę Franię, syfon do wody sodowej, aluminiową 'węgierską' kawiarkę - dodaje Bajena. W ramach UNIQA Art Łódź
Żeby się podbudować, jedziemy pod warzelnię Browaru Bosman, bo po remoncie zasługuje na miano atrakcji turystycznej. - Budynek odnowiono, a inwestor się popisał, mozaiki nie skuł, nie zalepił w związku z jakimiś pracami termoizolacyjnymi, tylko ją wyczyścił - chwali Bajena. - Ułożona została z grud szkła, które prawdopodobnie jakaś huta przygotowała, żeby można ją było wkleić w różnych kolorach. Na górze płynie stateczek. Morska pianka zderza się z pianką piwa. W słońcu wszystko tak pięknie się mieni. Pięknie komponuje z ceglanym budynkiem.
W hali na Dworcu Głównym uratowano wielkoformatową mozaikę z mapą Wybrzeża. Monumentalną, ale bez błysku. Szczeciński dworzec bardziej zdobiły mozaiki na słupach w poczekalni, ale właśnie te bezmyślnie zostały zakryte szarymi płytami z fabrycznej produkcji. A przecież pod spodem są wiry wyklejone przez Kazimierza Błonkę z otoczaków, szkła, ceramiki, muszli, które działały na wyobraźnię, kusiły w poczekalni do 'ulecenia' w podróż.
- Za 50 lat będzie niesamowite odkrycie - mówię.
- Albo zaczną rozwalać młotem, nie wiedząc, co jest pod spodem - wzdycha Rafał Bajena. - A przecież gdyby PKP chciała dziś zamówić takie mozaiki, to kosztowałoby je to jakieś 200 tys. zł. Może z czasem pomyślą, żeby to odkryć? Przecież teraz ludzie przed podróżą patrzą na smutne szare słupy.
Nie pojedziemy z dworca nad morze, ale wzdłuż Odry na Skolwin.
Serce się kraje, kiedy patrzy się na precyzyjnie zaprojektowaną mozaikę na ścianie budynku Stoczni Szczecińskiej przy ul. Stalmacha. Bo piękna mozaika z gryfem się rozpada. Szkiełka, które odpadły, odsłaniają zaprawę, która nasiąka wodą i pęka. Przydałoby się to umyć, zakonserwować.
Trafiamy na Gocław tzn. chyba przenosimy się do innej rzeczywistości miejskiej. - To inne miasto na przestrzeni miasta. Mniej tu sklepów korporacyjnych, więcej małych sklepików - pokazuje mój przewodnik. Na zaniedbanych budynkach rzuca się w oczy niesamowite nagromadzenie murali Pogoni. Galerię na dzielnicy zaczyna ten wielkoformatowy z dwoma gryfami i trzymającym racę. - To nie tagi szybko zrobione w śródmieściu, żeby zaznaczyć teren, się popisać. To pracochłonne murale Pogoni albo starannie odbijane od szablonu jej logosy. To wszystko jest naprawdę szczerze wykonane - mówi nasz przewodnik.
Cała dzielnica maluje murale? - pytam.
- Piłkarskie kluby. Mieszkańcy tak identyfikują się z miastem. Też chcą, żeby ta dzielnica fajnie wyglądała. A zrobienie takiego muralu to nie tanie malowanie, do tego potrzeba luksusowych 'dezodorantów' - tłumaczy Rafał Bajena.
Ten najskromniejszy jest chyba najstarszy. Na czarnym tle białe litery układają się w hasło 'Szczecin moim miastem, Pogoń moim życiem'.
Na wysokości papierni Skolwin jedziemy wzdłuż muru przy nasypie kolejowym, 200 metrów z nawarstwiającymi się napisami. Ledwie można rozczytać struchlałe słowa z hasła 'Odra, Nysa, granica pokoju, niech żyje ojczyzna, jubileusz walki o pokój i rozkwit naszej ojczyzny, perspektywy, lepszego, XX lat PRL'. Potem ktoś tu napisał też 'Wielka Polska', różowym sprayem. A przed ostatnimi wyborami zostały skreślone skróty partii: PO, PiS, PSL, SLD, z dopiskiem 'Nie głosuję'.
- Tu od co najmniej trzech pokoleń malowane są manifestacje miłości do ojczyzny - pokazuje Bajena.
Dalej pod czujnym wzrokiem mieszkańców obserwujących z okien, czytamy napisy na budynkach Skolwina. Ściany potrafią mówić, kto donosi, jest gadem, dzielnicową suką, gdzie mieszka persona non grata.
- Szczecin luzu afrykańskiego - zachęca do odkrywania miasta z szelmowskim uśmiechem Rafał Bajena.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze