Profesor Jerzy Eisler w albumie wystawy ''Miasto sprzeciwu - miasto protestu'', wydanym przez Muzeum Narodowe w Szczecinie z okazji otwarcia Centrum Dialogu Przełomy, napisał o Szczecinie: ''Tam także przygotowano listę 21 postulatów i tam w grudniu 1970 r. - a nie, jak się powszechnie sądzi, w Gdańsku w sierpniu 1980 r. - został zgłoszony publicznie po raz pierwszy postulat utworzenia niezależnych związków zawodowych''.
Szczecin zapisał się w historii Europy jako miasto niepokorne, które ma prawo stać obok takich miast jak Gdańsk, Budapeszt z 1956 r., Praga z 1968 r. czy Berlin z 1953 r. Dyskusja o tożsamości szczecinian trwa od lat, ale pewne jest jedno: to takie wydarzenia jak Grudzień '70 [na zdjęciu powyżej] czy Sierpień 80 tę tożsamość budują. Pomysł powołania ''muzeum przełomów'' narodził się w 2005 r. Jak pisze dyrektor Muzeum Narodowego w Szczecinie Lech Karwowski, ''wystawa stała dziejów Szczecina XX w. (...) ze względu na skromne pomieszczenia Ratusza Staromiejskiego [Muzeum Historii Szczecina - red.] przedstawia szczecińskie dzieje w symbolicznym skrócie. Brakowało odpowiedniego miejsca na stałą wystawę historii najnowszej, spełniającą oczekiwania widzów rozbudzone nowoczesnym wystawiennictwem historycznym''.
Niektórzy mieli nadzieję, że ''muzeum przełomów'' powstanie w stoczniowej świetlicy, w której tworzyła się historia. Nie udało się. Może to i lepiej, bo ostateczna lokalizacja, na pl. Solidarności, w miejscu ''uświęconym krwią'' Grudnia 70, w podziemiach, a jednocześnie w sercu miasta, na turystycznym szlaku, obok rozpoznawalnej nie tylko w Polsce filharmonii i nieopodal Zamku Książąt Pomorskich wydaje się idealna.
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
''Ciemność i cisza ogarniające tuż przy wejściu, mają sprzyjać poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o tożsamość, patriotyzm, o dobro i zło'' - twierdzi kierownik CDP Agnieszka Kuchcińska-Kurcz w albumie wystawy.
Podróż po linii czasu zaczyna się w niemieckim mieście, od II wojny światowej, na którą ochoczo, często w szeregach SS, wyruszyło wielu młodych szczecinian. Niemieccy mieszkańcy miasta korzystali z dóbr zrabowanych w podbitych krajach. To, że toczy się wojna i jak naprawdę wygląda, niektórzy zrozumieli dopiero cztery lata po jej wybuchu.
Jednym z eksponatów w CDP jest album rodzinny Beermannów (na zdjęciu) odnaleziony przed czterema laty w zamurowanej skrytce na Niebuszewie. Kiedy odnalazłem we Frankfurcie nad Menem dziewczynkę ze zdjęcia z tego albumu, dziś emerytowaną nauczycielkę, powiedziała mi, że to, iż jest wojna, dotarło do niej, kiedy wróciła ze spaceru do domu i zauważyła wyrwę w jednej ze ścian rodzinnej kamienicy przy dzisiejszej ul. Kadłubka. Na Niebuszewo spadły wtedy alianckie bomby.
ZDJĘCIA Z PONIEMIECKIEJ SKRYTKI ODKRYTEJ NA NIEBUSZEWIE
.
W CDP jest zdjęcie - widok na obecną ul. Staromłyńską z płonącym hotelem Preussenhof (obecnie siedziba Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego) po nalotach z 20 na 21 kwietnia 1943 r. Dzień wcześniej oddziały niemieckie dowodzone przez szefa warszawskiej SS wkroczyły na teren getta - tak rozpoczęło się powstanie, o którym zapewne ówcześni szczecinianie wtedy nie słyszeli.
Wojnę przeżyli Żydzi, którzy w 1939 r. byli na kresach RP i zostali wywiezieni przez Sowietów na Wschód. Po wojnie kilkadziesiąt tysięcy z nich osiedliło się w Szczecinie. Mieli tu swoje sklepy, koszerne restauracje, spółdzielnie rzemieślnicze, a nawet klub sportowy. Pamiątki po ich nieistniejącym świecie też zobaczymy w CDP.
NIEBUSZEWO. ŻYDOWSKA DZIELNICA W POLSKIM SZCZECINIE
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Ta grafika nie jest dziełem współczesnego artysty, bo powstała na początku lat 50. Z kilku metrów widzimy głowę Bolesława Bieruta, ówczesnego prezydenta PRL (dziś wiemy, że także agenta NKWD). Dopiero, gdy podejdziemy bliżej, zobaczymy, że głowę wypełnia tekst konstytucji PRL z 1952 r., którą układał nam Stalin.
W CDP można też obejrzeć mapę z odręcznie nakreśloną przez Stalina kreską wyznaczającą powojenna granicę polsko-niemiecką. Szczecin znalazł się po polskiej stronie kreski.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Tużpowojenny i stalinowski Szczecin pokazany jest na tle takich wydarzeń jak powstanie w Berlinie w 1953 r. Warto obejrzeć zdjęcia (patrz wyżej) i filmy z propagandowego zlotu młodzieży ''Trzymamy straż nad Odrą'', zorganizowanego w Szczecinie w 1946 r., który przebiegał nie po myśli władz do tego stopnia, że maszerującym harcerzom zagrodziły drogę czołgi (wcześniej młodzież wygwizdała stojącego na trybunie Bieruta i wiwatowała na cześć Mikołajczyka).
Wielkie antysowieckie zamieszki w Szczecinie z 1953 r. istniały tylko w stronniczych przekazach PRL-owskich mediów. Zdobycie przez szczecinian, jedyny raz w historii bloku komunistycznego, sowieckiego konsulatu w grudniu 1956 r. utrwalono na zdjęciach. To po nich zapadła decyzja o utworzeniu Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej, czyli ZOMO.
RARYTAS! ZDJĘCIA Z WNĘTRZA BYŁEGO RADZIECKIEGO KONSULATU
Z wystawy CDP dowiemy się, że w tym samym czasie, jesienią 1956 r., szczecinianie masowo oddają krew i dary dla zniszczonej przez interweniującą na Węgrzech Armię Radziecką budapeszteńskiej dzielnicy Csepel.
Po gomułkowskiej odwilży ''jak tornado jazz się wdarł'', a Szczecin, zawsze na czele przemian, stał się ważnym ośrodkiem nowej muzyki.
O zorganizowaniu w 1962 r. w naszym mieście Festiwalu Młodych Talentów dowiemy się w sali upamiętniającej lata 60.
PÓŁ WIEKU PO FESTIWALU. JAK ZOSTAŁEM CZERWONO-CZARNYM
Fot. Zbigniew Wróblewski
Jest też na wystawie antysemicka nagonka z 1968 r. Jest też stary telewizor z epoki Gomułki, na ekranie którego oglądamy unikalne filmy, m.in. z praskiej wiosny. Tłumili ją m.in. ''nasi'', czyli komandosi z najtajniejszej w PRL jednostki wojskowej, jaką był I Batalion Szturmowy z Dziwnowa.
Najwięcej jest w nowym muzeum, rzecz jasna, o ''przełomach''. O rewolcie robotników z grudnia 1970 r., którzy w Szczecinie de facto przejęli władzę nad miastem. O niezwykłym strajku z tej samej zimy, ze stycznia 1971 r., kiedy - jedyny raz w historii bloku - do zbuntowanego zakładu pracy przyjechali najważniejsi ludzie w państwie.
JAK GIEREK SPOTKAŁ SIĘ ZE SZCZECIŃSKIM STOCZNIOWCAMI [WIDEO]
Jest też o Sierpniu '80 i o podpisanych wtedy w Szczecinie porozumieniach.
Historia tworzyła się głównie w Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego powstałej na gruzach zrujnowanych wojną i rozgrabionych przez sowietów stoczni niemieckich. Dlatego stoczni w ''Przełomach'' jest tak dużo. Makieta fabryki, narzędzia, głośniki z radiowęzła, a nawet robociarskie rękawice z najbardziej zbuntowanego wydziału W-4.
ŁUKASZ WĄDOŁOWSKI
Jest nawet zrobiona z kabla pałka do obrony przed atakującymi milicjantami zrobiona przez stoczniowca:
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Ulotki, ballady grudniowe oddające nastroje ówczesnej szczecińskiej ulicy i filmy - na ekranie telewizora z kolejnej dekady. Zrobione przez esbeków i pracowników telewizji na zlecenie SB. A także odnaleziony niedawno, a nakręcony przez Włodzimierza Piątka (w nowych czasach fotoreportera ''Wyborczej'') film dokumentujący ''czarny marsz'', jaki przeszedł ulicami Szczecina 1 maja 1971 r.
Martyrologia i codzienne życie są w CDP dobrze wyważone. Szczecinianie z tego życia skrzętnie korzystali. To przecież początek dekady socjalistycznego raju, czyli nowych osiedli z wielkiej płyty, maluchów, robionej u nas pepsi coli, Studia 2 w telewizji, wczasów w Bułgarii i wszechobecnej propagandy - na ekranie kolejnego telewizora. I kolejek za wszystkim pod sklepami.
PÓŁKI NIE ZAWSZE PUSTE. JAK SIĘ HANDLOWAŁO ZA PRL-U [ZDJĘCIA]
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Dekadę kończy kolejny wybuch. Kronika filmowa zarejestrowała moment podpisania porozumień w stoczniowej świetlicy w 1980 r. Marian Jurczyk, jak zwykle, wydaje się przygnieciony pełnioną rolą.
MARIAN JURCZYK. BYŁ Z POKOLENIA BIRKUTÓW. BĘDZIE POMNIKIEM NASZEJ HISTORII
Dalej linia czasu wprowadza nas w stan wojenny. Eksponatów, filmów i świadków tamtego czasu jest wyjątkowo dużo. Pamiątki z obozów internowania, podziemna bibuła, filmy z pacyfikowania wyjątkowo burzliwych szczecińskich manifestacji, uzbrojenie zomowców.
ŁUKASZ WĄDOŁOWSKI
JAK W MAJU 1982 R. ZOMO PACYFIKOWAŁO SZCZECIN
Ostatnia przestrzeń wystawy pokazuje wydarzenia, które doprowadziły do obalenia komunizmu w Polsce. Wśród nich kluczową rolę odegrał szczeciński strajk z sierpnia 1988 r. Wcześniej jest szczecińska wizyta Michaiła Gorbaczowa i Jana Pawła II i sporo kontekstu, w jakim nasze zmiany zachodziły. Kolejne pamiątki, niezwykłe przedmioty, chwile utrwalone na fotografiach.
O naszej historii w CDP dużo mówią ludzie - świadkowie historii, których nagranych głosów możemy posłuchać. Są polscy robotnicy przymusowi, bombardowani Niemcy i bombardujący ich aliancki lotnik. Uczestnicy powojennych migracji, przedstawiciele mniejszości narodowych: greckiej, żydowskiej, niemieckiej. I przede wszystkim świadkowie i sprawcy ''przełomów''. Jest wśród nich np. szczecinianin Marek Adamkiewicz (na zdjęciu), pierwszy w Polsce więzień sumienia skazany za odmowę złożenia przysięgi wojskowej na wierność komunistycznym sojuszom.
W CDP jest multimedialnie i oryginalnie. Czasami jest nowatorsko, czasami widać (pozytywną) inspirację ekspozycją Muzeum Powstania Warszawskiego.
''Przełomy'' to nie tylko muzeum. Jak zapowiada jego pomysłodawczyni Agnieszka Kuchcińska-Kurcz, właśnie wzbogaciliśmy się o miejsce twórczego fermentu, otwarte na debaty, dyskusje, lekcje historii. Być może doczekamy się tu również ważnego wydawnictwa. To dobrze, że szczecińskie Centrum nie jest filią Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Niektórzy żałują tylko, że nie jest samodzielną jednostką, a częścią Muzeum Narodowego w Szczecinie. Dyskusja o stałej wystawie dopiero się rozpocznie.
Na pewno jedna wizyta w CDP nie wystarczy, aby je poznać.
Pomysł budowy w Szczecinie ''muzeum przełomów'' narodził się w 2005 r. Działania zmierzające do wcielenia tej idei w życie, konstruowanie budżetu, prace projektowe, a jednocześnie prace nad koncepcją trwały kilka lat.
Budowa Centrum Dialogu Przełomy przy pl. Solidarności rozpoczęła się w marcu 2012 r., a zakończyła w sierpniu 2014 r. Dwukondygnacyjny budynek o rozbudowanej części podziemnej to m.in. sala wystawowa (z możliwością organizacji wystaw czasowych) i sala konferencyjna oraz zaplecze biurowe. Jego powierzchnia użytkowa to 1913 m kw.
Zorganizowany przez szczeciński oddział SARP w 2009 r. konkurs na projekt CDP wygrało biuro architektoniczne KWK Promes Robert Konieczny. Generalnym wykonawcą została spółka budowlana Skanska. Za wyłoniony w ramach konkursu projekt ekspozycji stałej wewnątrz odpowiedzialne było Biuro Projektowo-Inżynierskie Redan. Budżet projektu to ok. 26 mln zł, z czego 75 proc. to dofinansowanie unijne, a reszta środki z budżetu województwa.
Obecne zbiory Centrum Dialogu Przełomy w liczbach to m.in. 154 muzealia, 307 archiwaliów, 98 filmów, 26 notacji (nagrań) i 514 fotografii. Do tego dochodzą dzieła sztuki, w tym specjalnie zamówione dla CDP.
***
W programie poniedziałkowej (25 stycznia 2016 r.) inauguracji jest m.in. zwiedzanie wystawy z artystami, którzy stworzyli dla Centrum Dialogu Przełomy eksponaty, i konferencja ''Nowe muzea- architektura i sztuka'' (wstęp na zaproszenia).
Od wtorku wystawa jest dostępna dla publiczności. Zwiedzać można ją w godzinach otwarcia Muzeum Narodowego, czyli we wtorek, środę, czwartek, sobotę w godz. 10-18, w piątek i niedzielę w godz. 10-16. Wstęp do końca stycznia jest bezpłatny, a potem kosztować będzie 10 i 5 zł.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze