10 najsłynniejszych procesów powojennego Szczecina. Wyszły poza salę sądową

Proces ''siatki szpiegowskiej'' Andre Robineau rozpoczęty 6 lutego 1950 r. doprowadził do dramatycznego zaostrzenia stosunków polsko-francuskich.

Szefem ''siatki szpiegowskiej'' był sekretarz konsulatu francuskiego w Szczecinie. Władze rozprowadziły specjalne bilety, a pod szczecińską filharmonią ustawiono głośniki, aby ci, dla których zabrakło miejsca, mogli przysłuchiwać się przesłuchaniom. W sali było kilkunastu dziennikarzy z państw zachodnich i kilkudziesięciu z całej Polski, m.in. ekipa Polskiej Kroniki Filmowej. Najbardziej dramatycznych scen nie nagrano. W jednej z nich matka partyzanta i więźnia obozu koncentracyjnego Bogusława Sokoła-Klimczaka, łkając, czołga się w stronę sądu, błagając o litość dla syna. Klimczak został skazany na karę śmierci i stracony w Kielcach. Robineau dostał 12 lat, a później wymieniono go za innego szpiega.

Pierwszy szczeciński proces, na którym pojawiła się ekipa telewizji, był zwieńczeniem tajnej operacji SB pod kryptonimem ''Pająki'', a ta fragmentem propagandowej rozgrywki przeciwko Republice Federalnej Niemiec.

Na początku 1968 r. w szczecińskim sądzie odbył się proces Alfreda Kippera i Eugena Scharbatkego, obywateli polskich niemieckiego pochodzenia, których uznano za rewizjonistów. Takim słowem propaganda PRL określała Niemców kwestionujących granicę na Odrze i Nysie. Kipper i Scharbatke granic nie kwestionowali, ale współpracowali z organizacją Kirchendienst Ost (Kościelna Służba Wschód), która niosła pomoc niemieckim ewangelikom pozostałym w Polsce. Byli niewinni, ale stali się ofiarami gomułkowskiej nagonki na rewizjonistów i ''odwetowców z Bonn''. Sąd wydał wyrok 19 lutego 1968: dziewięć lat więzienia dla Kippera, sześć i pół dla Scharbatkego.

Kelner zabił klienta! -taka informacja trafiła na pierwsze strony gazet w całej Polsce, wywołując lawinę politycznego i prawniczego nonsensu, którego zwieńczeniem był tyle straszny co śmieszny ''proces kelnerski''.

18 maja 1971 r. na promenadzie w Międzyzdrojach znaleziono ciało warszawskiego studenta Krzysztofa R., który wcześniej awanturował się z kelnerem w lokalu Europa i dostał od niego pięścią w twarz. Ustalenia: alkohol, bójka, śmierć w wyniku uderzenia głową o podłogę. Jednak śledztwo i proces, którym entuzjazmowała się cała Polska, przebiegały w atmosferze nagonki na właścicieli prywatnych knajp (w PRL były m.in. nagonki na prywaciarzy, ''niebieskie ptaki'' i spekulantów). W prokuraturze generalnej zadecydowano o zmianie zarzutu: z nieumyślnego spowodowania śmierci na zabójstwo. Na ławę oskarżonych trafił też ajent knajpy i inni kelnerzy, niemili dla klientów. Pracownice fabryki z Grudziądza żądały wymierzenia kelnerowi ''najwyższego wymiaru kary'', a pozostałym ''ciężkiego obozu pracy''. Sąd jednak uznał, że kelner nie mógł przewidzieć skutków swego ciosu i za nieumyślne spowodowanie śmierci skazał go na cztery lata więzienia.

Po wykreowanej przez władze aferze gospodarczej na ławie oskarżonych szczecińskiego sądu zasiedli pszczelarze, cukiernicy i wytwórcy lodów.

Kiedy Polacy nie mieli czym słodzić herbaty, na nabrzeżach szczecińskiego portu leżały dziesiątki ton cukru wycofanego z eksportu (bo np. worki były uszkodzone), którymi nikt się nie interesował. Kilku ludzi z portu zaczęło nim handlować: kupcami byli prywatni producenci lodów, cukiernicy i pszczelarze. Proces 25 ''aferzystów cukrowych'' rozpoczął się 14 grudnia 1972 r. w największej sali szczecińskiego sądu. Ówcześni sprawozdawcy sądowi zjechali się z całej Polski. Niektóre gazety drukowały satyryczne wiersze o szczecińskich cukiernikach. Główny oskarżony Tomasz K. dostał 25 lat więzienia, a Władysław Z. i Stanisław K. po 15 lat. W. po uprawomocnieniu się wyroku powiesił się w swojej celi.

Kiedy szczecinianie domagali się kary śmierci dla brutalnego mordercy, który rozpuścił matkę w kwasie, artyści, naukowcy i dziennikarze zobaczyli w nim cierpiącego chłopaka.

Jest rok 1977. Prochowiec, zamszowe kozaczki, fantazyjnie zawiązana apaszka, modna peruka. Elegancka kobieta już trzeci miesiąc z rzędu przychodzi na pocztę przy al. Wojska Polskiego w Szczecinie, by odebrać rentę. Zawsze bez słowa. Kiedy pracownica poczty coś wyczuwa i dzwoni na MO, milicjant ściąga jej perukę i już nie ma wątpliwości.

Marek S. zabił swoją matkę, która była nadopiekuńcza. Niańczyła go, karmiła tylko jajkami o białej skorupce, odprowadzała na uczelnię. Podczas kłótni w wigilię Bożego Narodzenia, poćwiartował, część ciała rozpuścił w kwasie, inne spuścił w klozecie. Podczas procesu zakończonego wyrokiem śmierci wyszło na jaw, to czego morderca nie wiedział, ale całe życie czuł: jego matka nie była jego biologiczną matką. Tygodnik ''Polityka'' urządził dyskusję na ten temat, w której wzięli m.in. udział Adam Hanuszkiewicz i mec. Tadeusz de Virion. Po niej sąd wyższej instancji zmienił wyrok na 25 lat więzienia.

Szczecińskie śledztwo zwieńczył proces przed świnoujskim sądem, który wywołał serię manifestacji we Francji. Brał w nich udział m.in. Gérard Depardieu.

23 marca 1984 r. na przejściu granicznym w Świnoujściu wpadł Jacky Challot, którego nazwali potem ''Jacky do zadań specjalnych'' -kurier przemycający pomoc dla polskiego podziemia.

Proces rozpoczął się 27 czerwca 1984 r. w Sądzie Rejonowym w Świnoujściu. Na rozprawę przyjechała rodzina z Francji oraz zachodni dziennikarze. Jak wynika z akt SB, wszyscy byli śledzeni przez bezpiekę. W sądzie Challot przyznał się do winy, ale nie do działania w grupie przestępczej. ''Żyję w kraju, gdzie ludzie swoje myśli mogą rozpowszechniać swobodnie'' -mówił przed sądem. Wyrok- dwa lata bezwzględnego więzienia i pół miliona złotych grzywny- został wydany jeszcze tego samego dnia.

W działania na rzecz uwolnienia Challota zaangażowali się szeroko intelektualiści francuscy, a ruch na rzecz jego uwolnienia poprowadziła pierwsza dama kina francuskiego Simone Signoret. Za więzionym w Szczecinie Francuzem wstawili się także m.in. Gérard Depardieu, Yves Montand i Michel Foucault. Szczecińska bezpieka i władze PRL były zaskoczone siłą francuskich protestów. Wypuszczono go po czterech miesiącach.

Ten proces spowodował powstanie ruchu pokojowego, który stał się nową jakością na scenie opozycji demokratycznej w PRL.

To najważniejszy szczeciński proces polityczny lat 80. Najważniejszy, bo tylko ten proces odbił się szerokim echem w całej Europie, a nawet za oceanem.

Szczecinianin Marek Adamkiewicz odmówił złożenia przysięgi wojskowej, w której była mowa o wierności Armii Radzieckiej. W 1985 r. szczeciński sąd garnizonowy po pokazowym procesie skazał go na dwa i pół roku więzienia. W marcu 1985 r. w kościele w Podkowie Leśnej, podczas głodówki w obronie Adamkiewicza zapadła decyzja o powołaniu legendarnego już ruchu pokojowego Wolność i Pokój.

To był pierwszy w Polsce proces gangu będącego symbolem przestępczości zorganizowanej, która wyrosła na brudach transformacji ustrojowej.

Założenie gangu i kierowanie nim to główny zarzut stawiany Markowi M. ''Oczko'', który przejdzie do historii jako budowniczy mafijnych struktur III Rzeczpospolitej. Marek M. wychował się na ulicy Żabiej w dzielnicy Żelechowa. Rozbicie jego gangu to koniec czasów ''młodych wilków'', kiedy to największe fortuny w Szczecinie powstawały na przemycie alkoholu i papierosów. Podczas procesu Marka M. i jedenastu jego najbliższych współpracowników, szczeciński sąd przypominał oblężoną twierdzę. Marek M. dostał 13 lat więzienia. Wyszedł już na wolność, czeka na wyrok za zlecenie zabójstwa szefa białoruskiej mafii w Polsce.

Jedyny szczeciński proces seryjnego zabójcy był m.in. opowieścią o patologiach dręczących miasto, w którym upadł przemysł.

''Nie widzimy realnej perspektywy przywrócenia go społeczeństwu'' -uznał sąd, skazując na dożywocie 26-letniego Daniela Wojtukiewicza, który latem 2004 r. napadał i mordował szczecińskich bezdomnych. Dwóch ludzi zabił. Dwóch zabić próbował, ale był przekonany, że zakatował ich skutecznie. Piątemu prawie wyłupił oczy

Według biegłych psychiatrów oskarżony nie był niedorozwinięty ani nie cierpi na żadną chorobę psychiczną. Zabijał bezdomnych, bo chciał to robić, ''a nawet rozsmakował się w tym'', jak tu ujął sędzia. Miał do nich uraz, bo zaczepiali go na osiedlu robotniczym fabryki kabli. ''Pozostało więc zastanowić się, co zrobić z człowiekiem, który uznał, że jest selekcjonerem gatunku homo sapiens, uważał bezdomnych za rasę niższą i zabijał dla przyjemności'' 'mówił sędzia po wydaniu wyroku dożywocia.

To typowy dla nowej Polski przykład porażki prokuratury, która, jak wynika z uzasadnienia wyroku sądu, nie radzi sobie z rzeczywistością rynkową.

Problemy byłych prezesów stoczni zaczęły się w 2002 r., kiedy na skutek załamania się rynku okrętowego holding wpadł w długi. Stocznia zwróciła się do rządu SLD o gwarancje kredytowe, jednak jej menedżerowie usłyszeli, że ''prywatnym się nie pomaga''. W lipcu 2002 r. prezesi zostali aresztowani (kilkanaście dni wcześniej zapowiedział to publicznie ówczesny szef MSWiA Krzysztof Janik). Wszystko odbyło się w atmosferze burzliwych demonstracji stoczniowców na ulicach Szczecina, domagających się szybkiego ukarania winnych katastrofy stoczni. W 2008 r. szczeciński sąd okręgowy ich uniewinnił. Do dzisiaj trwają procesy o odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne aresztowanie.

26-letni Mateusz S. "Sokół", odwożąc do domu rodziców narzeczoną, która z nim chwilę wcześniej zerwała, prowadził swoje bmw pod wpływem alkoholu (2,15 promila alkoholu we krwi) oraz w stanie po użyciu amfetaminy i marihuany (zażył je prawdopodobnie w czasie sylwestrowej zabawy). A także bez okularów leczniczych, do czego był zobowiązany. "Jechał jak w amoku", przekroczył dozwoloną prędkość o co najmniej 30 km na godz., stracił kontrolę nad samochodem, który wypadł z drogi i wjechał w grupę spacerujących osób.Sześć osób zginęło, a trzy zostały ciężko ranne .
W tym tygodniu sąd skazal Mateusza S. na 12 lat i 6 miesięcy więzienia. Wyrok nie jest prawomocny