Tu kieruj broń. Zapomniane zakątki Fortu Prusy [ZDJĘCIA]

Wciąż mnóstwo tu śladów po wojskowej przeszłości. Na ścianie jednego z długich garaży widnieje nawet numer jednostki - 1439. Tuż obok ogromny plac z samotnym, niskim budynkiem niemal pozbawionym okien. W sąsiedztwie strzeżony parking, osiedle TBS i głęboki wykop pod fundamenty nowego budynku, który będzie zaczątkiem osiedla. Budynki staną w sercu dawnego Fortu Prusy. To właśnie na podziemia tego fortu natknęli się budowlańcy o czym szeroko informowaliśmy na łamach Gazety. Osiedle będzie kolejnym elementem, który w przeciągu ostatnich lat zupełnie zmieni wygląd i charakter tej części Szczecina. To kwartał w rejonie ulicy Narutowicza, Kusocińskiego, Sowińskiego i Głowackiego.

Andrzej Kraśnicki jr

Zaczęło się od gigantycznej transakcji wartej dwa miliony talarów. Tyle kosztował Szczecin w 1720 roku, kiedy Prusy wykupiły go od Szwecji. Pruscy urzędnicy i wojsko weszli do zrujnowanego i zaniedbanego miasta. Fortyfikacje były w rozsypce, wiatr hulał po pustych, niezabudowanych parcelach, wiele budynków było zniszczonych. Taki stan był efektem wojen, jakie wcześniej przetoczyły się przez miasto. Rząd pruski uznał Szczecin za niezwykle ważny strategicznie punkt. Dotacje pozwoliły ożywić miejską gospodarkę. Przede wszystkim jednak sprowadzony do miasta pruski garnizon zaczął budowę potężnych fortyfikacji, niszcząc przestarzałe średniowieczne obwarowania.

Na zdjęciach:

- Budowa nowego osiedla na terenie Fortu Prusy

- Widok na teren dawnego fortu od strony ulicy Głowackiego

Andrzej Kraśnicki jr

Budowa była gigantycznym przedsięwzięciem. Tylko jej pierwszy etap trwał 20 lat. Fortyfikacje budowało 600 żołnierzy i tyluż robotników. Cegły, których użyto przy budowie, można było liczyć w milionach sztuk. Wypalano je na miejscu w specjalnych piecach ustawionych wokół miasta. W efekcie już w połowie XVIII wieku roku Szczecin był solidnie obwarowany.

Na zdjęciach: wielki, niemal dziś pusty obszar dawnego fortu. Z dawnych lat ocalał tylko jeden, niski budynek

Andrzej Kraśnicki jr

Jak to wszystko wyglądało? Najważniejszym elementem obwałowań były forty. Do dziś możemy oglądać je na zachowanych szkicach. Ten największy prezentował się jak gwiazda. Nosił nazwę Prusy. Gigantyczny system murów i obwałowań powstał w sercu wspomnianego kwartału współczesnych ulic. Nie stykał się bezpośrednio z murami miasta. Na starych planach wygląda jak wyspa rzucona tuż obok Szczecina. Żołnierze, którzy go obsadzali, mieli za zadanie bronić dostępu do południowo-zachodniej części miasta. Tylko na budowę tego fortu zużyto 2,5 mln cegieł. Wnętrze budowli było czymś w rodzaju małego, niezależnego miasta. Wytyczono ulice, przy których powstały koszary, magazyny, stajnie, szpital polowy.

Z miastem fort był połączony szeroką aleją obsadzoną rzędami drzew. Zachowała się ona do dziś - to obecna ulica Kopernika.

Na zdjęciach: częściowo opuszczone ale i częściowo zagospodarowanie dawne garaże wojskowe

Andrzej Kraśnicki jr

Kiedy w latach 70. XIX wieku miejskie fortyfikacje były burzone ta część miasta nie zmieniła swojego charakteru. Wojsko nie opuściło tego terenu.

Można śmiało nazwać ten rejon dzielnicą wojskową. W latach 1873-1907 powstały kolejne obiekty militarne. Wśród nich koszary dla 34. pułku fizylierów, które były podzielone na dwa kompleksy. Pierwszy znajdował się przy ulicy Narutowicza, stacjonował w nich drugi batalion regimentu. Sztab mieścił się przy ulicy Sowińskiego.

Na zdjęciach:

- Pięknie odrestaurowany dawny budynek koszarowy przy ul. Głowackiego, w którym mieści się dziś Wojskowe Biuro Emerytalne

- Opuszczony budynek wojskowy stojący dziś na terenie Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego (widok od strony ul. Głowackiego).

Andrzej Kraśnicki jr

Od strony ulicy Kusocińskiego stacjonował 2. batalion saperów. W czasie wojny z Francją uczestniczyli w oblężeniu Paryża oraz twierdz w Metzu i Belforcie, a kilkadziesiąt lat później w jednej z najkrwawszych bitew w dziejach - bitwie o Verdun.

Warto również wspomnieć o lazarecie, który w latach 80. XIX wieku powstał między ul. Narutowicza, a Sowińskiego. Aż do końca drugiej wojny światowej mieścił się tu szpital wojskowy.

Koszary rozciągnęły się daleko poza teren dawnego fortu. Charakterystyczne, czerwone budynki ciągną się wzdłuż ul. Potulickiej, Narutowicza i Kopernika. To właśnie tam stacjonował 2. pułk grenadierów króla Fryderyka Wilhelma Był jedną z czołowych jednostek w ówczesnym państwie. To w nim odbywał służbę Wilhelm II, przyszły cesarz Niemiec. Jednostka walczyła we wszystkich najważniejszych konfliktach XIX wieku.

Na zdjęciach: pozostałości garaży i warsztatów wojskowych ciągnących się wzdłuż ul. Sowińskiego. Tylko część została rozebrana. Na górnym zdjęciu, w głębi, obecne budynki Uniwersytetu Szczecińskiego

Andrzej Kraśnicki jr

W kwietniu 1943 roku w czasie nalotu alianckich bombowców część bomb spadła na tereny koszar. Zniszczona została niemal cała parterowa zabudowa, która istniała w sercu dawnego Fortu Prusy. Po wojnie koszary niemal od razu zostały przejęte przez polskie wojsko.

Część położoną w rejonie al. Piastów i Sowińskiego zajął okryty złą sławą Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Jednostki KBW powstały w maju 1945 roku i były wykorzystywane przede wszystkim do zwalczania polskiej partyzantki opozycyjnej (AK, WIN, NSZ itp.) oraz przeciwko Ukraińskiej Powstańczej Armii w Bieszczadach. Jednocześnie niektóre jednostki KBW stały się ?ochroną? najwyższych władz i strategicznych obiektów państwowych, komunikacyjnych, gospodarczych.

Na zdjęciach

- Dawne koszary KWB u zbiegu ulicy Sowińskiego i al. Piastów

- Fragment oryginalnego ogrodzenia otaczającego dawne koszary ciągnące się wzdłuż ul. Narutowicza

Andrzej Kraśnicki jr

KBW istniał do 1965 roku. Po nim na terenie starego fortu rozlokował się Pułk Pontonowo-Mostowy. Ciekawe było jego zadanie na wypadek wojny. Opisał je w swoich wspomnieniach zamieszczonych na portalu sedina.pl jeden z ówczesnych podoficerów:

- Pułk stanowił odwód dowództwa okręgu w Bydgoszczy, który w momencie ogłoszenia mobilizacji miał rozwinąć się do wielkości brygady pontonowo-mostowej i zapewnić w kilku różnych miejscach przeprawy przez Odrę dla prących na Hamburg jednostek polskich i radzieckich. Realistycznie zakładano przy tym, że po przejściu nacierających wojsk za Odrę - brygada praktycznie przestanie istnieć (wskutek wykrwawienia w obronie przepraw). O tym, że nie przewidywano naszego udziału w otwartym boju może świadczyć fakt, że na wyposażeniu tej jednostki wciąż znajdowało się niewiele karabinków automatycznych Kałasznikowa - zamiast nich podstawowym uzbrojeniem były muzealne pistolety maszynowe Sudajewa.

Na zdjęciach: Dawne koszary KBW. Na dachu jednego z budynków ocalała wieżyczka wartownika

Andrzej Kraśnicki jr

Obszar dawnego Foru Prusy w rejonie Sowińskiego, Głowackiego i Kusocińskiego wojsko w latach 90. XX wieku. Część budynków przejął Uniwersytet Szczeciński, część miasto, które przeznaczyło je na osiedle TBS. Kilka budynków powstało w 2010 roku. Ich architektura świetnie wpisała się w pokoszarowy klimat.

Andrzej Kraśnicki jr

Wybierając się w te zakątki warto zwrócić na uwagę na to co jeszcze ocalało z dawnych lat. Czasem to drobiazg. Taki jak tabliczka na ścianie jednego z budynków z napisem Tu kieruj broń. Proszę przyjrzeć się pięknej architekturze sali gimnastycznej przy ul. Sowińskiego z efektownymi witrażami. A tuż obok, na szczycie uniwersyteckiego dziś budynku, ocalała stalowa konstrukcja wieżyczki strażnika, który z wysoka czuwał nad koszarami. Część obiektów popada w ruinę. To dawne garaże i warsztaty. Część z nich została rozebrana kilka lat temu. Ustąpiły budynkom TBS. Te, które jeszcze stoją niszczeją lub są siedzibą skupu złomu.

Na zdjęciach: Zdemolowane garaże wojskowe ciągnące się wzdłuż ul. Sowińskiego i Głowackiego

Andrzej Kraśnicki jr

Serce dawnego fortu to po prostu pusty plac, na środku którego stoi samotny, niski budynek - jedyny ocalały z wojennej zawieruchy. Po wojnie stały tu ciężkie UAZ-y mające holować przyczepy w mostami pontonowymi. Teraz, na kilku parkingach strzeżonych stoją tu zwykłe auta.

Na zdjęciach: wspomniana wcześniej sala gimnastyczna należąca dziś do Uniwersytetu Szczecińskiego

Andrzej Kraśnicki jr

Największe emocje budzą jednak forteczne podziemia, które zostały częściowo odkryte podczas wykopów pod fundamenty. Tuneli jest więcej. Na pewno prowadzą w kierunku ul. Głowackiego. Od strony tej ulicy grupa pasjonatów tajemnicami Szczecina weszła kiedyś do jednego z tuneli. Zagadkowe wejścia są także na skarpie pod gmachami uniwersytetu. Na razie więcej jest wokół nich legend niż faktów.

Na zdjęciach:

- jedno z wejść do podziemi. Tym wejściem nie zajdziemy jednak daleko

- bunkier przy budynkach koszarowych przy al. Piastów

Andrzej Kraśnicki jr