Dwie dziewczyny, czterech panów, w tle basen przeciwpożarowy i gmach Urzędu Miasta. Kim są ci młodzi ludzie na zdjęciu? Charakterystyczne czapki wskazują, że to studenci, którzy w tamtych latach chętnie nosili takie wyróżniające ich nakrycia głowy. To prawdopodobnie znajomi autora zdjęć z poznańskiej uczelni, którzy razem z nim przyjechali odwiedzić Szczecin. Być może mieli tu, jako studenci architektury, jakieś zadanie do wykonania. Na jednym z niezidentyfikowanych szczecińskich zdjęć (jeśli chodzi o lokalizację) siedzą razem na przystanku tramwajowym z walizkami i tobołkami.
Te walizki i seria pamiątkowych zdjęć, którą zaprezentujemy, wskazują na to, że nie są to raczej studenci szczecińskiego oddziału poznańskiej Akademii Handlowej, która rozpoczęła działalność 14 październiku 1946 roku, jako pierwsza wyższa uczelnia na Pomorzu Zachodnim (później, już jako Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Szczecinie, weszła w skład Politechniki Szczecińskiej).
Widoczny na zdjęciu basen przeciwpożarowy zajmuje dziś zbudowana w latach 90. fontanna, zwana Bartłomiejką.
Andrzej Kraśnicki jr
Warto zwrócić uwagę na pewien szczegół: drewniane barierki otaczające basen przeciwpożarowy. W pierwszych powojennych latach, w Szczecinie była cała seria utonięć w takich zbiornikach. Ówczesna prasa nazywała je "basenami śmierci". Szczecinianie traktowali je jak baseny kąpielowe, ale niestety często okazywało się, że słabo, lub wręcz nie umiejący pływać ludzie, zaskakiwani byli głębokością zbiorników. Do tragedii doszło także w miejscu widocznym na zdjęciu. Latem 1946 roku topił się w nim 10 letni Janusz Pulczyński. Na ratunek ruszył mu Stanisław Horodecki, jak pisał "Kurier Szczeciński", młody pracownik budowlany. Mężczyzna sam jednak utonął pozostawiając żonę i pięciomiesięczne dziecko. "Kurier Szczeciński" alarmował, że w basenach utonęło już 20 osób. Efektem kolejnych tragedii było otoczenie zbiorników barierkami i zakaz kąpieli.
Andrzej Kraśnicki jr
Na kolejnym zdjęciu nasi bohaterowie przenoszą się na murek oddzielający poziom z basenem od rozległego trawnika, czyli Jasnych Błoni. W tle widać dach magistratu i fragment ogrodzenia zbiornika przeciwpożarowego.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Trzecie zdjęcie to trzech mężczyzn, którzy tworzą jakąś figurę. Jeden siedzi, drugi kuca, trzeci siedzi mu na plecach. Panowie są na trawniku Jasnych Błoni. Daleko w tle jest dziś Pomnik Czynu Polaków. Widać wzgórza Lasku Arkońskiego.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
To zdjęcie wykonane zostało na dzisiejszym placu Armii Krajowej. Bohaterowie pozują siedząc na brzegu jednego z dwóch basenów nie działających obecnie niewielkich fontann. Za plecami mają główne skrzydło magistratu, gdzie na pierwszym piętrze urzędował ówczesny prezydent Piotr Zaremba, a dziś Piotr Krzystek.
Andrzej Kraśnicki jr
Plac nosił wówczas nazwę Niezłomnych. W czasach stalinowskich zmieniono nazwę na plac Feliksa Dzierżyńskiego. W latach 90. stał się wspomnianym już placem Armii Krajowej.
Niewiele się tu zmieniło. Gmach magistratu liczył w 1947 roku niecałe 20 lat. Aktualnie kończy się remont jego elewacji. Baseny wciąż są jednak zaniedbane. Otoczone zostały też krawężnikiem i zielenią.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Kolejne zdjęcie wykonane zostało tuż obok Urzędu Miasta. Grupa osób, w tym także nasi "znajomi" z poprzednich zdjęć, stoi na chodniku. Fotograf jest zwrócony plecami do skrzyżowania ulic Felczaka i Monte Cassino. W prawym górnym roku widać narożnik kamienic na skrzyżowaniu Felczaka i al. Papieża Jana Pawła II. Na drugim archiwalnym zdjęciu widać niemal to samo miejsce, ale już z charakterystycznym fragmentem magistratu.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Ulica Felczaka po wojnie nosiła nazwę Pionierów Szczecińskich. Została zmieniona już w 1946 roku na ul. Zygmunta Felczaka, wojewody pomorskiego, który wówczas niespodziewanie zmarł.
Uczestnicy wycieczki przenoszą się do śródmieścia. Dwie sympatyczne dziewczyny stoją na tle fragmentu narożnej kamienicy. Na parterze, nad oknem, widać fragment nazwy lokalu "...RZA" i kolejny napis "Cukiernia".
To pozwala zidentyfikować to miejsce jako narożną kamienicę u zbiegu al. Piastów i Krzywoustego. Dziś, w narożniku na parterze, jest tu KFC.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
A co było wówczas? Była to kawiarnia "Zorza" - jeden z najbardziej popularnych lokali w tuż powojennym Szczecinie. Lokal był bohaterem pierwszego procesu cywilnego w polskim Sądzie Grodzkim w Szczecinie. Zaraz po wojnie lokal został przyznany Józefowi Walczakowi. Latem 1945 siłowo przejęła go grupa osób prowadząca w Szczecinie jakieś podejrzane interesy. Pozew o wydanie lokalu prawowitemu właścicielowi wpłynął do sądu 6 września. Sprawę w imieniu poszkodowanego prowadził Roman Łyczywek, który otworzył pierwszą kancelarię adwokacką w powojennym Szczecinie. Wyrok zapadł niespełna dwa tygodnie po wniesieniu pozwu. Sporny lokal został odebrany nielegalnym lokatorom przez komornika z wojskową obstawą. Po upaństwowieniu lokalu pod koniec lat 40. przez cały okres PRL działała tu restauracja "Ryska".
Drugie archiwalne zdjęcie przedstawia tą samą kamienicę. Trzech panów stoi w miejscu, gdzie dziś jest środek placu Kościuszki.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Na tym archiwalnym zdjęciu jest sporo szczecińskiej historii. Obiekt po lewej stronie kadru łatwo poznać. To Brama Portowa. Zabytek pozbawiony jest efektownych, ozdobnych zwieńczeń. Zostały zdemontowane przez Niemców w 1942 roku w obawie, że zostaną zniszczone w czasie bombardowań miasta przez alianckie lotnisko. Elementy bramy, podobnie jak i niemal bliźniaczej Bramy Królewskiej, zostały wywiezione do Lasku Arkońskiego i złożone na jednej z polan. Co ciekawe, po wojnie, nikt ich nie szukał. Dopiero pod koniec 1953 roku dowiedział się o nich świeżo mianowany Wojewódzki Konserwator Zabytków Henryk Dziurla. Jednak dopiero wiosną 1957 roku udało się zorganizować operację przewiezienia i montażu poszczególnych elementów na swoich miejscach.
Zaniedbany plac przed bramą to też wojenna pamiątka. Stał tu parterowy pawilon, w którym mieściła się informacja turystyczna. W czasie jednego z nalotów, bomba spadła tuż przy pawilonie. Powstał głęboki lej. Mocno uszkodzony został też wspomniany budynek. Niemcy rozebrali go, zasypując przy okazji lej gruzem.
Kolekcja Andrzeja Kraśnickiego jr
Z prawej widać fragment gmachu znanego po wojnie jako dom towarowy "Posejdon". W niemieckim szczecinie był to kompleks kawiarni i restauracji wraz z kinem na 1000 osób. Gmach został w czasie wojny wypalony w wyniki pożaru. Po sąsiedniej, narożnej kamienicy, niewiele jednak zostało. W tle widać całkowicie zniszczoną zabudowę, która została zastąpiona w latach 60. XX wieku nową zabudową. W głębi wyróżnia się nietknięta wieża obecnego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.
Andrzej Kraśnicki jr
Na zdjęciu znów pojawiają się nasi bohaterowie. Ładna dziewczyna (często pozuje na tych zdjęciach) idzie między dwoma kolegami.
Jesteśmy na placu Żołnierza. To chodnik prowadzący od skrzyżowania z obecną al. Wyzwolenia w kierunku Bramy Królewskiej. Po prawej są ruiny kamienicy zastąpione w latach 60. nowym budynkiem mieszkalnym. Nieco w głębi widać charakterystyczny gmach Sądu Rejonowego, przed wojną banku, a po wojnie przez długie lata siedziby Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Warto zwrócić uwagę na drzewo, które rosło przed budynkiem. Nie ma po nim śladu. W głębi, po prawej, widać gmach Teatru Miejskiego, który niestety nie został odbudowany.
Kolejne zdjęcie wykonane zostało na pobliskiej alei, znanej wciąż jako aleja kwiatowa. Dzięki tej fotografii widać, że gmach sądu nie wyszedł z wojny bez szwanku. Widać ślady po pożarze, a także uszkodzony mur na prawo od wejścia - być może to ślad bo pobliskim wybuchu bomby lotniczej lub pocisku artyleryjskiego, którymi w marcu 1945 roku Sowieci ostrzeliwali miasto.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Jeden z najcenniejszych, szczecińskich zabytków - kościół św. Piotra i Pawła przetrwał wojnę nietknięty. To niemal cud, w sytuacji gdy tuż obok zniszczony został cały kwartał kamienic. Zdjęcie z 1947 roku zostało wykonane z placu, na którym stał wspomniany wcześniej Teatr Miejski. W jezdni widać tory tramwajowe prowadzące w kierunku Odry. Do grudnia 1967 roku jeździł tędy tramwaj. Po katastrofie, do której doszło na stromym zjeździe (rozpędzony tramwaj wypadł z torów, zginęło 15 osób) trasa została zamknięta.
Dziś to jeden z najbardziej przekształconych terenów po wojnie. Jest tu wylot z Trasy Zamkowej oraz wjazd na nią.
Andrzej Kraśnicki jr
Po sąsiedzku powstało jeszcze jedno zdjęcie. Przedstawia dziewczynę pozującą przed Bramą Królewską.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Kolejne zdjęcia naszych bohaterów powstają na Wałach Chrobrego. Dzięki nim można przekonać się, że nie jest prawdą iż ten zakątek Szczecina nie ucierpiał w czasie wojny. Proszę zwrócić uwagę na pierwszy pawilon. Dach nad boczną częścią jest zniszczony, a drewniana konstrukcja spalona. Zniszczony jest fragment murów w narożniku budowli. Spore uszkodzenia dachu ma też budynek muzeum.
Andrzej Kraśnicki jr
Seria zdjęć, która powstała na Wałach Chrobrego to także kilka pamiątkowych ujęć z naszymi bohaterami na tle portu, a także samodzielne zdjęcie przedstawiające dziesiątki skrzyń przy nabrzeżu. Całość oddzielona jest od jezdni ogrodzeniem. Podobne zbiorowisko skrzyń widać na jednym z kolejnych zdjęć na obecnym nabrzeżu Starówka.
To radziecka baza przeładunkowa. Na nadodrzańskie nabrzeże i do portu Sowieci zwozili łupy wojenne z całych wschodnich Niemiec. Tu przeładowywano je na statki płynące do ZSRR. Wywożono wszystko, także z samego Szczecina, który teoretycznie był Polski. Znikło m.in. całe wyposażenie fabryki samochodów Stoewer. W pamięci pionierów zapisały się takie obraz jak dziesiątki fortepianów czekających na deszczu, bez żadnej osłony, na załadunek.
Jedno zdjęcie powstało z tarasu przed muzeum, kolejne z cypla na tarasie Wałów Chrobrego, gdzie dziś funkcjonuje restauracja.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Warto zwrócić uwagę na szczegóły. Na fotografii ze stojącą bokiem do fotografa dziewczyną, wiać fragment nabrzeża. Jest tam stacja benzynowa, która służyła zarówno samochodom jak i łodziom. Jest na zdjęciach Szczecina jeszcze w latach 60. XX wieku. W głębi jest wyspa Grodzka z wypalonymi resztkami budynków klubów wioślarskich, a na dalszym planie port ze skrzyniami z sowieckimi łupami.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Bogdan Celichowski wspiął się na ruiny Zamku Książąt Pomorskich. Wykonał z niego zdjęcia w kierunku portu.
Rzuca się w oczy przede wszystkim zmasakrowany pas zabudowy ciągnący się do Odry, wzdłuż zamku. Z lewej strony pierwszego zdjęcia widać fragment nieistniejącej już ulicy Wyszaka (zwanej zaraz po wojnie Słoneczną). Na pierwszym zakręcie w lewo doszło w 1967 roku do wspomnianej wcześniej katastrofy tramwajowej.
Andrzej Kraśnicki jr
Na kolejnym ujęciu fotograf uchwycił fragment zniszczonego południowego skrzydła zamku zza którego sterczą ruiny kamienicy na Podzamczu i zwalonego do Odry mostu Kłodnego. W głębi nietknięta część portu, czyli fragment Łasztowni. Widać tam skrzynie z Sowieckimi łupami.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Fotograf zajrzał na duży dziedziniec zamku. Tu wykonał dwa zdjęcia. Pierwsze przedstawia północne i zachodnie skrzydło. Po hełmie wieży nie ma śladu. Został zniszczony w czasie wojny. Na murach budowli widać wieloletnie zaniedbania. Niemcy zapuścili ten zabytek, a wielokrotne przebudowy nie dodały mu uroku. W czasie powojennej odbudowy dobudowano m.in. krużganek ciągnący się wzdłuż trzech skrzydeł zamku.
Andrzej Kraśnicki jr
Drugie zdjęcie przedstawia południowe skrzydło z wieżą zegarową. Widać, że w wyniku bombardowań pozostały jedynie zewnętrzne muru. Celichowski uwiecznił też pierwsze prace przy zabezpieczeniu zabytku. Na dziedzińcu leżą belki przygotowane do budowy dachu.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Ponure, szare gmaszysko. Tak prezentuje się zamek na archiwalnym zdjęciu. Drzewa i krzewy na zamkowej skarpie są jeszcze niskie. Doskonale widać potężną bryłę budowli z charakterystyczną wieżyczką na styku północnego i wschodniego skrzydła. W czasie odbudowy, kiedy nadano zamkowi kształt zbliżony do renesansowego, wieża została wyburzona. Dziś trudno z tego samego miejsca pokazać zamek. Jest całkowicie zasłonięty przez drzewa.
Andrzej Kraśnicki jr
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
Ponuro prezentuje się też kolejne, archiwalne ujęcie. Przedstawia taras wzdłuż północnego skrzydła zamku. Jest zasypany gruzem, sterczą wypalone kikuty drzew, rosną jakieś chwasty. Z lewej strony zdjęcia zobaczymy resztki kamienic, które stały nad Odrą.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Wojenne bombardowania całkowicie zniszczyły Podzamcze. Z ruin wyłoniła się wówczas pozostałość historycznej budowli jaką była jedna z baszt. Był to tylko pokiereszowany walec, którego grube mury oparły się bombom.
Przed wojną baszta została częściowo wkomponowana w ciasną zabudowę Podzamcza. Nad tym co pozostało z niej w 1945 roku znajdowała się nadbudowana część mieszkalna, która została całkowicie zniszczona.
Baszta została odbudowana na wzór oryginału, czyli z flankami, w latach 1961-1964.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Wojenne bombardowania odsłoniły też kolejny ciekawy zabytek: kamienicę Loitzów. Pochodząca z XVI wieku budowla należała do bankierskiej rodziny Loitzów, która po bankructwie uciekła do Polski, z której władcami miała dobre kontakty.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Jej historyczne rysy zostały mocno zniszczone w XVIII wieku, kiedy adaptowano ją na kamienicę z małymi, czynszowymi mieszkaniami. W ciasnocie Starego Miasta była też przyklejona do innych kamienic i przybudówek. Te runęły, a sama kamienica została wskazana do odbudowy. Pomogło to, że szukając śladów słowiańszczyzny w Szczecinie, dopatrzono się w rodzinie Loitzów takich właśnie korzeni. Z tego też powodu, w powojennej literaturze, długo utrzymywano spolszczona pisownię ich nazwiska, nazywając ich Łozicami.
Kamienica odbudowana została w 1955 roku. Miała wówczas kolor biały. Mieści się w niej Liceum Plastyczne.
Ostatni punkt wycieczki w 1947 roku to kościół św. Jakuba, czyli obecna katedra. Wrażenie robi nie tylko zniszczeń samego kościoła, ale także jego otoczenia. Pierwsze zdjęcie wykonane zostało ze skrzyżowania obecnej ulicy Mariackiej i Grodzkiej. Między ulicą, a kościołem sterczą pozostałości kamienic, które stały wzdłuż ul. Grodzkiej.
Andrzej Kraśnicki jr
Drugie zdjęcie także dobrze dokumentuje zniszczenia zabudowy w rejonie kościoła. Wykonana z placu Orła Białego fotografia pokazuje kupę gruzów, która pozostała z kwartału kamienic, który stał w południowej części placu. Dziś jest tu skwer, na którym stoi pomnik Flory.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Patrząc na zdjęcia zbombardowanego kościoła św. Jakuba, można powiedzieć, że to niemal cud, że świątynia przetrwała i została jednak odbudowana (chociaż były jej plany wyburzenia, czy też pozostawienia jako trwałej ruiny).
Andrzej Kraśnicki jr
Rozpadła się środkowa część kościoła. Pozostała tylko ściana południowa. Mocno uszkodzona wieża groziła zawaleniem. Część murów, które przetrwały wojną, runęła już po wojnie w wyniku silnego wiatru.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
Bogdan Celichowski wszedł na szczyt zewnętrznych ścian kościoła św. Jakuba i wykonał zdjęcia w kierunku zamku oraz na południe. Dziś powtórzenie tych ujęć nie jest możliwe ze względu na dach. Współczesne fotografie wykonane zostały z wieży, gdzie znajduje się taras widokowy.
Ujęcie w kierunku zamku to na pierwszym planie mury kościoła, a w głębi przygnębiający obraz zbombardowanego Starego Miasta. W głębi po lewej widać zachowane gmachy przy Wałach Chrobrego.
Andrzej Kraśnicki jr
Ciekawe jest ujęcie w kierunku południowym. Tu wyróżnia się nietknięty gmach obecnego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego. Na pierwszym planie widać natomiast ostatnie piętro i poddasze domu towarowego Karstadt, który stał przy obecnej ulicy Wyszyńskiego. Budynek był w nie gorszym stanie niż wspominany już "Posejdon", został jednak rozebrany. Dziś w jego miejscu stoi hotel.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Andrzej Kraśnicki jr
W zasobach archiwum są zdjęcia opisane jako Szczecin, ale trudne do zidentyfikowania. Pierwsze z nich przedstawia bohaterów części prezentowanych zdjęć, którzy z bagażami czekają na tramwaj. W lewym, górnym rogu znajduje się tabliczka z napisem "Przystanek tramwajowy". Ta tabliczka (jej wygląd, czcionka i sposób oznakowania) była charakterystyczna dla Szczecina w drugiej połowie lat 40. XX wieku. W którym miejscu jest ów przystanek?
Drugie zagadkowe zdjęcie z dwoma młodymi, uśmiechniętymi mężczyznami, także powstało w Szczecinie. Tu mam pewną hipotezę, ale nie chcę nic sugerować. Może ktoś ma własne spostrzeżenia?
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Trzecie zdjęcie to prawdopodobnie Szczecin. Charakterystyczne zejście schodkami w dół może prowadzić do podziemnej toalety. Gdzie? Pasuje np. miejsce przy skwerze Lecha Kaczyńskiego koło filharmonii. To jednak tylko hipoteza.
Bogdan Celichowski/ Fortepan.hu
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze