Stoimy na rogu pl. Odrodzenia i ul. Monte Cassino. Na fasadzie kamienicy kompozycja w barokowej manierze. Dwa putta uczepiły się winorośli. Jedno wznosi kielich, drugie spogląda w lustereczko. Hedonistyczna scenka. - Często była to produkcja ''fabryczna'', wzory na kamienice wybierało się z katalogów gotowych form i szablonów, mniejsze wykonywano w warsztatach sztukatorskich, większy wzór odciskano na miejscu. Stąd czasami podobne motywy na budynkach przy różnych ulicach - opowiada Rembas.
Przy Monte Cassino 7 przewodnik zwraca uwagę na sympatyczną małpkę sięgającą po owoce. ''Małpy skaczą niedościgle, małpy robią małpie figle'' - pisał Jan Brzechwa.
- Zadzwoniłem do zoo w Płocku, żeby mi pomogli ustalić, co to za małpa? Usłyszałem: ''Proszę pana to Frankenstein, to jest składak. Uszy ma szympansa, ogon czepiaków, a proporcje ciała raczej ludzkie''. Najwyraźniej żadna małpa komuś nie odpowiadała, więc stworzył własną - uśmiecha się Michał Rembas.
Śledzenie dekoracji na fasadach okazało się rodzajem ćwiczenia intelektualnego.
- W sprawie Indianina z Urzędu Celnego przy ul. Energetyków zadzwoniłem do Muzeum Indian w Spytkowie - opowiada. Kustosz Karolina Ostojska-Zdanowicz zobaczyła Indianina z orlim nosem, pióropuszem na plecach z opaską na głowie, w którą wpiął pióra i wybuchnęła śmiechem. - Żaden Indianin tak się nie nosił. Bo choć wielu Indian sięgało po pióra, to nosiło je przywiązane do włosów. Opaski, lecz bez piór, nosili np. Apacze czy Navaho - wytłumaczyła. - A to jest stereotypowy wizerunek [z 1907 r. - red.].
Ulica Monte Cassino okazuje się bardzo wydajna. Przewodnik pokaże tu jeszcze m.in. cyrkiel i kątownicę, symbole wolnomularskie. - Symbole masońskie spotkać w Szczecinie można często, ale trudno przypuszczać, żeby na każdym kroku w mieście była loża masońska. Możemy je raczej traktować jako symbolikę, która miała przesłanie pracy, pilności - tłumaczy Rembas.
- Nie jestem naukowcem, więc nie mam metodycznych ograniczeń. ''Cuda na fasadach'' ułożyłem od bytów boskich do trywialnych, czyli bogowie, bestie i stwory, ludzie, zwierzęta, rośliny, rzeczy, słońce oraz scenki.
Kiedy wybrał motywy do publikacji, dalej nie było łatwo: - Płaskorzeźby trzeba podkreślić światłem, żeby żyły - tłumaczy. - Jeździłem do nich na rowerze od rana do wieczora, czatując na odpowiednie światło.
Przedstawił w książce przeszło 120 przykładów. Pracuje nad drugą częścią, która ma się ukazać w tym roku. - W drugiej pójdę ulicami i po kolei omówię budynki - zapowiada.
Jest historykiem z wykształcenia: - Uczyłem się czytać na książkach historycznych - wspomina. - Historia to dziś, tylko wcześniej. W historii wszystko znajdziesz, jak lubisz sztukę znajdziesz sztukę, jak lubisz politykę, znajdziesz politykę.
To autor książek ''Zachodniopomorskich tajemnic'', ''Nekropolie - zabytkowe cmentarze wielokulturowej Polski''. - Szukam czegoś, co inni przegapili - dodaje.
Orła w koronie przy ul. Śląskiej 38 chyba przegapiono. - Rzeźba miała duże szczęście, ponieważ pruskie orły były po II wojnie skuwane - pokazuje. Poleca zwrócić uwagę, jak pięknie zostało oddane upierzenia ptaka.
Przy ul. Wielkopolskiej 15 mieści się Wydział Matematyczno-Fizyczny Uniwersytetu Szczecińskiego. Stajemy przy ładnej studzience z sumem i płaskorzeźbami wodnych stworów, która już przy murze dodaje tyle uroku temu miejscu. Ale jej misa to teraz cuchnące bajoro pełne śmieci. - Że się uniwerek ze wstydu nie spali - wzdycha Michał Rembas. - Ciężko wziąć łopatę, a przecież to robota na trzy godziny dla pana z wiaderkiem.
Idziemy na wewnętrzny dziedziniec uczelni. Trwa remont elewacji. Tam jest kolejna urokliwa mała studnia, tym razem z gąskami, ale teraz wypełnia ją gruz.
- Czarno to widzę - zasmuca się przewodnik.
Zatrzymuje się przy ul. Mazurskiej 26 i każe patrzeć na groteskowego gryfa z wyłupiastymi oczami i zakrzywionym dziobem, którym przytrzymuje tarczę herbową. - Jest jak Gonzo z ul. Sezamkowej - uśmiecha się. Tę kamienicę zdobi też ciekawy Dionizos (niestety już bez głowy), grecki bóg winnej latorośli i wina z berłem zwieńczonym szyszką chmielu.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Muskularny tors przykrywa skóra lwa. - Kulturoznawczyni Joanna Kościelna zwróciła mi uwagę, że być może autor inspirował się postacią Dionizosa ze sztuki Arystofanesa ''Żaby''. W komedii tej Dionizos odbiera Heraklesowi lwią skórę i zakłada ją na siebie - dopowiada Michał Rembas.
Na ul. Jagiellońskiej 34 wypatrzył m.in. koguta i pszczołę. Na tyłach kamienicy znajdowała się przed wojną fabryka pieców chlebowych. - Robotnik idzie na szóstą do pracy i je widzi. Kogut wcześnie wstaje. Pszczoła to symbol pracowitości i porządku - uśmiecha się przewodnik.
Są tu też inne zwierzęta:
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Kamienicę przy Rayskiego 29 zdobią dwa putta: chłopiec inżynier z kielnią i chłopiec humanista, który trzyma rysunek, na nim chyba zarys Katedry. Zdobią, ale też niosą przesłanie. - Jedni powinni współpracować z drugimi - stwierdza Michał Rembas.
- Na pocztówkach z Sediną na początku XX w. kamienica w tle jest oblepiona detalem, na zdjęciu z lat 30. już ich nie ma. Niemcy nie mieli do tych dekoracji nabożeństwa - przyznaje Michał Rembas. - Dziś powinniśmy to przekazać następnym pokoleniom. To ciekawy zabytek dawnej techniki oraz gustów. Co dla tamtych szczecinian wydawało się piękne, czym chcieli się otaczać? A jeśli czasami nie z najlepszej estetyki? Ten kicz nabrał dziś szlachetności.
Projektant figur zdobiących kamienicę przy ul. Obrońców Stalingradu 12 najwyraźniej lubował się w cielesności. Flora odsłania piersi i udo, a Merkury (poznajemy go po kaduceuszu, lasce oplecionej wężami) ma ''kaloryfer'' z czasów, kiedy nikt nawet nie śnił o siłowni.
Fot. Cezary Aszkiełowicz
Jeszcze kilka lat temu miał głowę z charakterystycznym uskrzydlonym kapeluszem, co zobaczyć można w książce Michała Rembasa. - Skandalem jest, jakim cudem zdewastowano rzeźbę. Czy zadbano o to, żeby móc ją odbudować? - pyta dokumentalista ''Cudów na fasadach''.
Pokazuje kontrowersyjną renowację bestii na kamienicy przy ul. 5 Lipca nr 6. - Taka bestia, która eksponuje kły, ma odstraszać zło, które zawsze się może zaplątać pod dachy kamienicy. Pozbawić bestię bestialstwa to już szczyt wszystkiego - kręci głową Rembas. - Jak te remonty mają tak wyglądać, to może lepiej, żeby ich nie było?
MICHAŁ REMBAS
Tłumaczy dalej: - Jest łańcuch ludzi złej woli: inwestorzy, którzy nie umieją narzucić wykonawcom swojej woli, zresztą często też nie wiedzą, czego chcą. Wykonawcy, majstrzy przez małe ''m''. Brak nadzoru konserwatorskiego.
Uważa, że decydenci mogą monitować, szkolić. - Rok temu wszedłem we współpracę z Izbą Rzemieślniczą i prowadziłem warsztaty dla młodzieży ze szkoły budowlanej - opowiada. - Dałem wykład, poszedłem z nimi na spacer, na koniec każdy dostał książkę.
Jak delikatny detal ginie pod grubą warstwą farby, widać na przykładzie Krasnoluda znad wejścia do kamienicy przy Piłsudskiego 37 (na trzecim piętrze mieszkał w latach 1905-1907 Erwin Ackerknecht, nowatorski dyrektor ówczesnej Biblioteki Miejskiej, której tradycję kontynuuje dziś Książnica Pomorska). Poważny krasnal pełni rolę Atlasa podtrzymującego świat. Według mitologii nordyckiej cztery karły podtrzymywały sklepienie niebieskie. Miał kubrak niebieski, potem czerwony, by teraz cały zostać zamalowany na biało. I jego urok prysł.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze