Kokoty Żmurki chcieli mieć w domu wszyscy. Dziewięć obrazów, które trzeba znać [ZDJĘCIA]

Elżbieta Grabowska z Szydłowskich była kochanką króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, prawdopodobnie morganatyczną żoną i matką jego pięciorga dzieci. Po abdykacji króla w 1795 r., towarzyszyła mu w Petersburgu aż do jego śmierci, następnie wróciła do Warszawy, gdzie zmarła w 1810 r.
- Nie jest ubrana w strój wyjściowy, ale . dziś byśmy powiedzieli w podomkę, wykończoną futerkiem. W drugiej połowie XVIII wieku był to popularny ubiór domowy - mówi Jolanta Rybkiewicz. - Znane były dwie wersje tego typu ubioru: przedpołudniowa i bardziej strojna odmiana popołudniowa. Zapewne prezentowana wersja jest tą ubieraną przez kobiety popołudniami.
Bohaterka obrazu nie ma na sobie biżuterii, która była niezbędnym dodatkiem do każdej oficjalnej kreacji. - Głowy nie zdobi diadem wysadzany brylantami, na szyi brakuje krzyżyka ozdobionego szlachetnymi kamieniami i perłami czy złotymi łańcuchami, brakuje bransolet i pierścionków tak modnych akcesoriów ówczesnych elegantek, co z całą pewnością określa nieformalny charakter stroju portretowanej - dodaje kuratorka. I uśmiecha się: - Na obrazie widzimy kobietę piękną, delikatną, subtelną. Tymczasem jej współcześni warszawiacy nie darzyli arystokratki sympatią, mówiąc o niej "Grabowska, kara boska". Kronikarze zgodnie mówią, że miała zły charakter, była despotką łasą na prezenty, osobą nieszczerą. Jak czasami portret rozmija się osobowością.

Młodsza o trzy lata od Olgi Iza była bardzo utalentowana muzycznie, studiowała w konserwatorium w Lipsku. Kiedy nie odniosła sukcesów w tej dziedzinie, ojciec zezwolił jej na studia przyrodnicze w Genewie. W 1907 r. chorą na nerwicę Izę umieszczono w lecznicy w Paryżu. Pobyt w szpitalu nie przyniósł oczekiwanych rezultatów, po latach choroby, w 1934 r. popełniła samobójstwo.
Miłość między siostrami była bardzo silna, ale i trudna (w ostatnich latach mieszkały przy jednej ulicy, ale się nie spotykały). Po śmierci ojca Iza oszczędzała, by wspierać finansowo siostrę, podstawiała osoby, które kupowały od niej obrazy.
Obraz przedstawia smukłą młodą kobietę ubraną w ładny, prosty i wygodny strój amazonki wykończony białym płóciennym kołnierzykiem oraz mankietami i z typowymi atrybutami do jazdy konnej: cylinder, szpicrutę, rękawiczki.
- Jest utrzymany w tonacji "sosów monachijskich", a jedynym barwnym akcentem jest mała czerwona poszetka. Olga przedstawiła siostrę z melancholijnym wyrazem twarzy i przejmującym smutnym spojrzeniem, jakby przepowiadała dalsze losy Izy - mówi Jolanta Rybkiewicz. - Najwybitniejsza polska malarka zmarła w 1940 r. w Paryżu, w skrajnej nędzy. Józef Czapski opisał śmierć Boznańskiej jako tragiczną. Jej ciało znaleziono w łóżku, a obok leżało kilka zdechłych myszy. Wielka malarka zmarła jako samotna nędzarka.

Malował krajobrazy, portrety, akty i martwe natury. Jego obrazy charakteryzują się uproszczonym rysunkiem i bogatym nasyconym kolorem.
"Wieczorna tęsknota" przedstawia wycinek paryskiej ulicy. Przede wszystkim widzimy płonące latarnie i ciemne postacie poruszające się po ulicy. Najwyraźniej zaczyna się nocne życie. Uważniejsze przyjrzenie się obrazowi pozwala zobaczyć na pierwszym planie popiersie samotnie stojącej kobiety.
- Rysy, a raczej zarys twarzy portretowanej kobiety bardziej oddaje stan ducha niż wygląd modelki - mówi Jolanta Rybkiewicz. - Zazwyczaj patrzymy w oczy człowieka i potrafimy odczytać jego stan emocjonalny - radość, smutek, złość, agresję. Tu w twarzy zaznaczone są czarne oczodoły, w które można wpisać wszystko. Dostrzegamy pesymizm, poczucie daremności ludzkich poczynań, zwątpienie w celowość życia

- Teraz przejdziemy do galerii pięknych kobiet - uśmiecha się Jolanta Rybkiewicz.
Alfons Karpiński bez względu na mody i przewroty w sztuce zawsze dążył do piękna i elegancji. Stworzył swój charakterystyczny, dekoracyjny styl: miękkość, rozmycia, stonowania, nieostrość przedstawiania oraz szyk. I do końca pozostał mu wierny, nie goniąc za nowinkami nowoczesnego malarstwa, mówił: "ja pozostałem wierny swojemu malarstwu i nigdy tego nie żałowałem".
- Sławę przyniosły mu głównie wizerunki kobiet. Jak nikt potrafił z każdej damy wydobyć elegancję, czar i powab, dlatego kobiety uwielbiały portretować się u niego - opowiada kuratorka.
Patrzymy na portret żony Alfonsa Karpińskiego, efektowną, pewną siebie, świadomą swych zalet kobietę. Wybranka malarza była od niego o 25 lat młodsza.
- Nie narzekał na brak zleceń. Uważano, że rozumie duszę kobiecą - mówi Jolanta Rybkiewicz. - Kobiety na jego obrazach są zawsze pięknie sportretowane - w eleganckich strojach, wykwintnych kapeluszach, starannym uczesaniu, z biżuterią dobraną do ubioru. Widzimy dbałość artysty o detal. Patrzymy na kobiety Karpińskiego z pewnym podziwem i zazdrością - one nie "gonią", nie denerwują się, mają czas.

Pisano o nim "artysta natchniony o szerokim locie skrzydeł". Na jego wystawy przychodziły tłumy, a krytycy pisali "podtrzymuje za granicą honor polskiego malarstwa". Jego obrazami zachwycała się cała Europa. Obsypany nagrodami i wychwalany pod niebiosa wiódł wygodny żywot celebryty.
Mamy koniec XIX w., a Franciszek Żmurko maluje roznegliżowane, pełne seksualności, erotyzmu kobiety. - Tutaj mamy portret kobiety, która wychodzi na ulicę, nikt jej nie towarzyszy, na głowie nie ma kapelusza, włosy ma zmierzwione w kokieteryjnym nieładzie, co świadczy, że jest to młoda zalotnica. W dłoni na wysokości serca trzyma wachlarz, który w tajemnej mowie oznacza, że "moja miłość do Ciebie łamie mi serce" - pokazuje Rybkiewicz. - Żmurko otrzymywał masę zleceń na tego typu obrazy. Wszyscy chcieli mieć kokoty Żmurki w domu. Zamówienia przychodziły z całej Europy. Żyło mu się bardzo komfortowo. Dziś traktujemy jego malarstwo trochę passé. Dziś nikt by go nie postawił na równi z Wyczółkowskim czy Chełmońskim. Tymczasem Żmurko był bardzo zdolnym uczniem Matejki i zaczynał od obrazów historycznych. Ale w pewnym momencie wybrał kobiety.

Irena Solska była muzą młodopolskich malarzy. Jej portrety malowali Mehoffer, Wyczółkowski, Wyspiański, Malczewski, Kossak, Witkacy.
Mąż Ludwik Solski opisywał, że była, za chuda, "niewydarzona", ale miała w sobie coś kuszącego, złotorude włosy, zielone oczy, bladą twarz, rusałczany wdzięk. Była bardzo utalentowaną aktorką, charyzmatyczną, demoniczną, uznawaną za genialną.
- Na obrazie Solska jest smutną skromną dziewczyną o pociągłej twarzy i mało kobiecych ostrych rysach. Myślę, że Malczewskiemu udało się pokazać androgyniczną urodę artystki łączącą pierwiastek kobiecy i męski - zastanawia się Jolanta Rybkiewicz.
Aktorka miała piękną historię w czasie II wojny światowej. Przeżyła okupację dzięki handlowi spirytusem i wełną, angażowała się w działalność Państwa Podziemnego, pomagała w ukrywaniu Żydów, przeżyła powstanie warszawskie. Zmarła w 1958 r. w Domu Aktora w Skolimowie.

- Witold Wojtkiewicz to jeden z moich ulubionych malarzy. Jego twórcza wizja unikatowa na tle prądów sztuki europejskiej zapewniła mu szczególne miejsce w historii. Znany przede wszystkim z malarstwa, w którym fascynował go świat dziecka, marionetek, cyrku, groteskowo - liryczny. Kantor uważał, że był najlepszym malarzem XX wieku - mówi Jolanta Rybkiewicz.
Ale oglądany obraz odbiega od malarstwa, z którym jest kojarzony. Maria Raczyńska była jego wielką, ale nieszczęśliwą miłością, kiedy ją poznał, była już mężatką. O jej rodzinnym domu - Pareńskich mówiło się, że to jest dom otwarty dla malarzy krakowskich. Bywali tam Malczewski, Wyspiański, Wojtkiewicz. Maria i jej siostra Zofia są bohaterkami "Wesela" Wyspiańskiego.
- Porównując portret Maryny z innymi pracami artysty, należy stwierdzić, że jest on wyjątkowo optymistyczny i radosny, pomimo ciemnego stroju kobiety i jej poważnej twarzy o przeszywającym spojrzeniu - uważa kuratorka. - Na portrecie wyczuwa się nietypową dla Wojtkiewicza czułość i ciepłe spojrzenie na modelkę. Wizerunek młodej kobiety został dopełniony usytuowanym za nią pasem kwiatów doniczkowych. Kwiaty nie przypominają typowych martwych natur, są potraktowanie swobodnie, wyglądają jak pastelowe abstrakcyjne plamy barwne. Nadają obrazowi lekkości.

Siostry Pareńskie były trzy: Maria, Zofia oraz najmłodsza i najładniejsza Eliza.
- Eliza zwana Lizką była dzieckiem bardzo delikatnym, chorowitym i skrajnie nieśmiałym. Lęk budziło w niej przybywanie wśród ludzi (w domu Pareńskich panowała atmosfera wiecznego bankietu ), Lizka już w wieku 8 lat próbowała sobie radzić z lękami, sięgając po alkohol, ale one jej nie opuściły - opowiada Rybkiewicz.
Stanisław Wyspiański namalował Elizę, kiedy miała 16 lat. W tle kwitną bladoczerwone pelargonie okalające głowę i ramiona dziewczynki. - To, co uderza w tym obrazie, to ogromny smutek i dojrzałe spojrzenie niezbyt właściwe dziecięcemu charakterowi. Jej spojrzenie zdradza dojrzałość wykraczającą poza swój wiek. Natomiast zaciśnięta pięść wskazuje na bezsilność, bezradność i cierpienie, na pewno nie na agresję - pokazuje Jolanta Rybkiewicz. - Portret można potraktować jako proroczą zapowiedź losu dziewczyny.
Eliza Pareńska popełniła samobójstwo w 1923 r.

- Maria Strońska ubrana jest w zielony kostium, na jej dłoń opada delikatna bańka mydlana, symbol przemijania, symbol nadziei i złudzeń. Aktorka wpatruje się w nią jakby chciała otrzymać odpowiedź, co dalej - opisuje Jolanta Rybkiewicz.
Do czego odnieść tytuł obrazu "Vanitas vanitatum", marność nad marnościami, do artystki i jej wątpliwości, czy do otaczającej nas rzeczywistości?
- "Vanitas vanitatum", dotyczy nas wszystkich - nie jesteśmy w stanie zatrzymać czasu ani przewidzieć przeszłości. Musimy zaakceptować to, co los nam przyniesie. Tym refleksyjnym obrazem chciałam zakończyć zwiedzanie wystawy - mówi Jolanta Rybkiewicz.
Roman Kramsztyk zawsze uważał się za Polaka. W 1922 r. osiadł w Paryżu. I do wybuchu II wojny światowej motywy żydowskie nie przejawiały się w jego twórczości. Do Polski przyjeżdżał co roku w wakacje. Tak było też w lipcu 1939 r., kiedy odwiedził w Warszawie chorą matkę. Po wkroczeniu Niemców do Polski znalazł się w getcie żydowskim. Miał szanse je opuścić, ale zdecydował, że zostaje. Rysował wstrząsające sceny z Zagłady. W 1942 r. ociągał się z wyjściem z mieszkania (prawdopodobnie chciał umrzeć wśród swoich obrazów). Strzelono mu w tył głowy.