Stocznia Remontowa Gryfia mieści się na wyspie około 36 mil morskich od ujścia rzeki Odry do Morza Bałtyckiego, tuż obok kanału wiodącego do Portu Szczecin. Tworzą ją wyspy Gryfia i Ostrów Brdowski, połączone wąską groblą w nurcie Odry oraz nabrzeże Wulkan na lądzie.
Łączna powierzchnia stoczni wynosi około 41 ha. Można się na tam dostać jedynie statkiem pasażerskim lub promem, jednak dotyczy to tylko pracowników. Dla osób postronnych zakład jest zamknięty.
W czasie wojny na wyspie Gryfia działał ośrodek remontowo-wyposażeniowy dla okrętów podwodnych.
Wzdłuż obecnego Nabrzeża Gnieźnieńskiego okręty stały przycumowane w rzędzie oczekując na remont. Drobniejsze prace były prowadzone na wodzie.
Najbardziej charakterystycznym miejscem przy nabrzeżu jest przeszklona wieża peryskopowa, która wieńczy halę głównego mechanika.
To na nią, za pomocą umieszczonego wewnątrz miniżurawia, wciągano peryskopy. Tu były one skalowane, najczęściej na wieżę katedry lub kościoła na Golęcinie.
Okręty często wymagały wymiany olinowania. Produkowane je w takielarni. Dziś budynek pełni funkcję magazynową.
Kiedy U-Boot płynął po powierzchni wody napędzał go silnik spalinowy. Jednak kiedy okręt się zanurzał, przechodził na silniki elektryczne. Dlatego bardzo ważne było, by akumulatory były sprawne. Podczas postojów trzeba je było wyciągać i ładować w akumulatorni.
Dziś w budynku również ładuje się baterie. Tyle, że nie do okrętów podwodnych a do elektrycznych samochodów, którymi wozi się po terenie stoczni remontowej niewielkie ładunki.
W latach 1939-1943 wyspa stała się zakładem produkcyjnym o przeznaczeniu militarnym. Wiele robót wykonywali więźniowie, początkowo niemieccy antyfaszyści, a później robotnicy przymusowi z podbitych państw. W cztery lata znikła wysepka Tirpitz Insel, poszerzono do końca Przekop Brdowski oddzielając Wyspę Górną Okrętową (Gryfię) od Wyspy Dolnej Okrętowej. Umocnione zostały wszystkie nabrzeża i pogłębione wody.
Wtedy też zbudowano basen wewnętrzny (obecnie Basen Remontowy), postawiono budynki i wiele drewnianych baraków.
Wyspa była od początku przystosowywana do tego, by stać się zakładem o przeznaczeniu militarnym. Dlatego budynki, które Niemcy budowali w Gryfii były specjalnie zabezpieczane. W większości z nich zachowały się oryginalne, grube, stalowe drzwi oraz okiennice.
W tym schronie, do którego podczas ataków chowali się zarządcy stoczni i jej najważniejsi pracownicy, dziś znajduje się archiwum oraz magazyn masek przeciwgazowych i innych gadżetów służących obronie cywilnej.
W schrony były wyposażone też budynki biurowe. Pracownicy schodzili do piwnic, które były przystosowane na wypadek ataków.
Na zewnątrz metalowych okiennic zachowały się oryginalne tabliczki producenta.
W szeregu służących za schron podziemnych korytarzy znajdziemy też metalowe, ręcznie otwierane otwory wentylacyjne przygotowane na wypadek ataku gazowego.
Zastanawialiście się kiedyś dlaczego drzwi, maszyny i inne strategiczne elementy w wielu zakładach malowane są na niebiesko? Niemcy odkryli, że kolor niebieski w nocy jest barwą najmniej widoczną. Chodzi więc po prostu o to, by wróg nie mógł znaleźć wejścia.
Ze względu na militarny charakter zakładu, Niemcy spodziewali się ataków z powietrza. Dlatego mieli nie tylko schrony, byli przygotowani także na odparcie ataku.
Z tego powodu najwyższe budynki zostały wyposażone w wieżyczki z galeriami, na których ustawiano działa strzelnicze. Najprawdopodobniej działa miały kaliber 37 mm.
Po wyspie rozsiane są też niewielkie bunkry. Mieściły się w nich dwie do trzech osób. Z każdej strony bunkry miały otwory strzelnicze, by chronić stocznię przed atakiem z poziomu wody.
W bocznych kanałach rzeki Święta podczas wojny ukryte były U-Booty budowane i remontowane w Szczecinie.
W maju 1941 roku na wyspie utworzono 4 szkolną flotyllę U-Bootów. Kierownictwo objął kapitan marynarki Werner Jacobsen. Musiał stworzyć specjalny system szkolenia i przygotować na wyspie Gryfia infrastrukturę taką jak nabrzeża do kotwiczenia okrętów, hale szkoleniowe i zaplecze socjalne. Flotylla otrzymała nabrzeże przy Kanale Brdowskim.
Tak prawdopodobnie wyglądało godło IV Flotylli U-Bootów
Kadeci (do U-Bootwaffe przyjmowano chłopców w wieku 17 - 25 lat), którzy szkolili się w Szczecinie mieszkali na statku ''Usambara''. Stał on we wschodniej części przekopu. Był to zarekwirowany statek pasażerski z 1922 roku, który pływał na linii oceanicznej Deutsche-Afika-Linien. Miał 132 m długości i 17,7 m szerokości. W miarę zwiększenia się ilości kursantów przydzielono flotylli drugi statek pasażerski, ''Oceana''. Powstał w 1917 roku, miał 138 m długości i 17 m szerokości.
Kiedy Jacobsen przygotował zaplecze, 1 lipca 1941 roku kierownictwo nad ''czwórką'' objął widoczny na zdjęciu Fritz Frauenheim. Jego zadaniem było sprawdzenie czy nowa formacja Kriegsmarine działa jak trzeba. Kontrola trwała miesiąc. 1 sierpnia przekazał dowództwo Heinzowi Fischerowi, który kierował 4 flotyllą do końca wojny.
Także w Szczecinie szkoliła się załoga U-459 czyli pierwszej wyprodukowanej dla Rzeszy tzw. mlecznej krowy. Był to U-Boot typu XIV. Jego zadaniem nie było atakowanie statków a zaopatrywanie w paliwo innych U-Bootów. Pierwsze próby tankowania były na Bałtyku. Od kwietnia 1942 na okręcie działała piekarnia, jej wyroby szybko znalazły uznanie wśród załóg innych okrętów podwodnych.
Szkolenia kadetów, którzy mieli pływać na U-Bootach dzieliły się na dwa rodzaje. Kurs podstawowy pozwalał młodemu marynarzowi zapoznać się z okrętem i sprzętem. Kolejnym etapem były kursy zaawansowane. Kadeci dostawali nowe U-Booty i na nich przechodzili kilkumiesięczny trening na Bałtyku.
Wśród nich były też okręty wybudowane w dwóch szczecińskich stoczniach: Oderwerke AG
i Stettiner Maschinenbau AG - Vulcan.
Oderwerke w latach wojennych zbudowała dwa okręty. Pierwszy z nich, U- 821 został zwodowany 2 października 1941 roku. Odbył trzy rejsy szkoleniowe i jeden bojowy. Został zatopiony 10 czerwca 1944 roku w Zatoce Biskajskiej przez brytyjski bombowiec. Zginęło w nim 50 członków załogi, uratował się tylko jeden marynarz.
U -822 na wodzie znalazł się 29 października 1941 jako jednostka szkoleniowa. Podczas jedynego rejsu jaki odbył został uszkodzony w maju 1945 w Wesermünde. Jego wrak zezłomowano w 1948 roku. Dwa kolejne okręty, U-823 i U-824, nigdy nie zostały ukończone.
W Stettiner Maschinenbau AG, na pochylni Vulcan, powstawały dwa okręty. Pierwszym był U-901. Zaczął służbę w 1944 roku, odbył jeden rejs patrolowy, podczas którego nie zatopił żadnego okrętu. Został poddany 15 maja 1945 roku w Norwegii i przebazowany do Irlandii Północnej. Zatopiony 5 stycznia 1946 roku podczas operacji Deadlight, która polegała na zmasowanym niszczeniu okrętów niemieckiej marynarki wojennej. Drugi, U-902, nigdy nie został ukończony.
11 kwietnia 1944 roku amerykańskie samoloty zbombardowały stocznię i zniszczyły akademik kadetów, czyli statek Usambra. To był początek końca szkoleń na Gryfii. W lutym 1945 roku wyspę opuścili ostatni marynarze i pracownicy stoczni. Zostali zabrani statkiem Oceana.
Współczesnym nawiązaniem do wojennej historii był przeprowadzony w Gryfii w 2007 roku remont radzieckiego okrętu podwodnego S-194. Właściciel z Tajlandii kupił okręt za 200 tys. euro od szwedzkiego kolekcjonera, który z kolei nabył go na początku lat 90., kiedy sowiecka marynarka wyprzedawała stare okręty. S -194 miał być prezentem dla króla Tajlandii Phumibola Adulyadeja.
Tajowie do holowania S-194 użyli norweskiego kutra rybackiego z 1928 r. Wcześniej przerobili go (również w ??Gryfii??), dodając urządzenia do holowania i zwiększając pojemność zbiorników na paliwo. Szczecińscy stoczniowcy nie mogli się nadziwić, że Tajowie chcą przeciągnąć S-194 na drugi koniec świata przy użyciu jednostki wyposażonej w tak słaby silnik. Muzealny zestaw liczący razem 129 lat miał z Polski do Tajlandii popłynąć wokół Afryki (na przejście przez Kanał Sueski nie było zgody). W efekcie król prezentu nie dostał, ponieważ z powodu nieudolnego holowania okręt zatonął na duńskich wodach.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze