Mieliśmy wielki przemysł. Co z niego zostało? [ZDJĘCIA]

Zakłady Chemiczne Chemitex-Wiskord w Żydowcach produkowały włókna wiskozowe, włókna polipropylenowe oraz kasety magnetofonowe.

Przemysł w tym miejscu miał tradycje przedwojenne. Przed zniszczeniem w czasie II wojny światowej fabryka produkowała sztuczny jedwab. Zatrudniała 1500 pracowników. W 1917 fabryka rozpoczęła produkcję włókien ciętych wiskozowych służących do produkcji woreczków na proch.

Po zniszczeniach wojennych fabryka została uruchomiona w 1948 roku pod nazwą Państwowa Fabryka Sztucznego Jedwabiu nr 1 w Żydowcach.

Produkowano tu sztuczny jedwab. Do legendy przeszła opowieść o starającym się o pracę w Wiskordzie pracowniku z głębi Polski, które kopertę z podaniem zaadresował następująco: Żydowska Fabryka Fałszywego Jedwabiu w Szczecinie.

W swoich najlepszych czasach, czyli połowie lat 70., Wiskord zatrudniał około 2,8 tys. osób. W 1976 roku firma zaczęła produkcję kaset magnetofonowych, które wraz z kasetami produkowanymi w gorzowskim Stilonie stanowiły przedmiot pożądania osób nagrywających płyty puszczane w całości w programie 3 Polskiego Radia.

W połowie lat 90. firma została przekształcona w spółkę skarbu państwa. Przestarzały zakład, na dodatek mocno zanieczyszczający środowisko, nie był jednak w stanie poradzić sobie na rynku. 15 maja 2000 roku firma wstrzymała produkcję, a 31 lipca 750 pracowników otrzymało wypowiedzenia. Dziś gospodarzem upadłego zakładu jest syndyk, który częściowo zrujnowaną fabrykę dzierżawi różnym, prywatnym firmom. Widoczną z daleka pamiątką po Wiskordzie jest wysoki na 220 metrów komin. Kiedyś ktoś nakręcił FILM z jego szczytu.

Transocean powstał w 1975 r. Specjalizował się w międzynarodowych usługach transportowych na morzu i lądzie. W latach 1993 - 1998 z powodu kłopotów finansowych musiał sprzedać 11 statków. W 1999 r. - kolejny, a potem pięć ostatnich. Pracę straciło 450 osób.

- Co się stało z pieniędzmi za tamte statki? - dociekali dziennikarze, kiedy w 2000 roku zarząd spółki składał do sądu wniosek o upadłość.

- Nie wiem - odparł ówczesny prezes. - Wiemy, że statki były i później ich nie było, a po sprzedaży nie ma śladu. Szukaliśmy dokumentów, ale ich nie ma.

Jeszcze do niedawna pamiątka po Transoceanie była tabliczka kierująca do dawnej siedziby firmy przy obecnym rondzie Hakena. W marcu 2012 tabliczka znikła.

Był symbolem potęgi szczecińskiego rybołówstwa dalekomorskiego. Rozsławił nasze miasto, wprowadzając na rynek paprykarz szczeciński.

19 kwietnia 1957 r. minister żeglugi wydał zarządzenie w sprawie utworzenia w Szczecinie Przedsiębiorstwa Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich Gryf. To było pierwsze przedsiębiorstwo połowów dalekomorskich w całej historii miasta.

Złoty okres polskiego rybołówstwa dalekomorskiego to lata 60. Gryf łowił wtedy ryby na całym świecie. Był prekursorem połowów u wybrzeży Afryki Zachodniej. Pierwsze polskie konserwy z ryb afrykańskich zeszły z taśmy w Szczecinie w 1963 r. Były to m.in. gowik w sosie picadylli oraz pagrus w sosie pomidorowym. W 1965 r. powstał słynny paprykarz szczeciński, który podbił polski rynek i był eksportowany na kilka kontynentów. W 1967 przedsiębiorstwo miało już 62 statki. W 1990 r. na morzu i lądzie Gryf zatrudniał 4,5 tys. pracowników. Dziesięć lat później - 1,2 tys. W latach 90. zaczęło jednak brakować ryb i dostępu do łowisk. Gryf upadł w 2001 roku.

Jeszcze w 1999 roku w Polmo przy Wojska Polskiego części samochodowe składało 600 osób. Dwa lata później już tylko setka. Teraz zamiast fabryki są sterty cegieł. Miało tu powstać centrum handlowe ale plany inwestora posypały się.

Budynki fabryczne przy al. Wojska Polskiego to kawał historii miasta. To tu powstawało imperium braci Stoewerow, którzy przed wojną rozkręcili tu produkcję samochodów. Po wojnie fabryka zasłynęła produkcją motocykli Junak.

Huta na Stołczynie działała ponad sto lat. Pierwszy zakład powstał w tym miejscu w 1897 r. Ruda potrzebna do produkcji stali trafiała do niej statkami z Hiszpanii i Szwecji. Najwięcej stali trafiało do szczecińskiej stoczni Vulkan, która na przełomie XIX i XX w. zasłynęła budową transatlantyków. Ze szczecińskiej huty pochodziła też stal, z której wybudowano kilka pancerników dla chińskiej floty wojennej i kilkanaście innych okrętów dla floty niemieckiej. Zakład działał do 1944 r. Po zniszczeniach wojennych ruszył ponownie w 1947 r., działając nieprzerwanie do 2005 r. Pracę straciło 120 osób

W 2004 roku hutę wraz z okolicznymi terenami kupiła grupa Kronospan. Obok huty wybudowała terminal przeładunkowy metanolu wraz z dużymi zbiornikami. Do przeładunku innych towarów dla spółek grupy Kronospan wykorzystywane są też nabrzeża. W 2008 roku zapadła decyzja o rozbiórce huty.

Fabryka Papieru Skolwin w latach świetności zatrudniała nawet 600 osób. Od 2006 r. jej właścicielem był duński koncern Norhaven Paper International. Duńczycy zatrudniali ponad 300-osobową załogę. W 2007 r papiernia została postawiona w stan likwidacji. Część nabrzeża papierni wykorzystywana jest przez firmę stoczniową, która buduje na nim statki.

Zakłady Przemysłu Odzieżowego Dana były jedną z wizytówek Szczecina. Modne, kobiece ubrania były pożądane w całym kraju. W latach 90. renoma i kondycja zakładów podupadła. Firma przegrała z falą tanich ubrań z Chin. W 2007 roku 110 szwaczek z Dany straciło pracę kiedy warszawski deweloper J.W. Construction kupił siedzibę firmy przy al. Wyzwolenia. Zbudowany w 1976 roku wieżowiec zakładów został rozebrany. Powstaje w tym miejscu wieżowiec.

Kolejna odzieżowa duma Szczecina. W dżinsach Odry chodziła cała Polska. Tak firmę wspominał w rozmowie z Gazetą znany, szczeciński malarz Erazm Kalwaryjski, który w połowie lat 70. dostał w niej pracę w zakładzie projektowania.

- Wtedy Odra była potęgą. Odra i Dana stanowiły o potędze przemysłu odzieżowego na Pomorzu. Zakład zatrudniał chyba wtedy 800 osób, same kobiety. Wchodziło się do zakładu, a tam setki młodych dziewuch. Jak przychodził 8 marca, to dyrektor Kubiszyn, zresztą bardzo przystojny mężczyzna, rozdawał im kwiaty albo pończochy. One go uwielbiały. Cała produkcja sprzedawała się na pniu. Dżinsy odrzańskie w ZSRR to był rzecz wielce cenna. Jak się jeździło do ZSRR, to największym rarytasem było przywiezienie ze Szczecina kilku par dżinsów z Odry. Zresztą także w Polsce. Staraliśmy się dogonić te najlepsze firmy amerykańskie Wranglera, Levi Straussa. Różnie to wychodziło...Po latach, chyba w 2002 r., poszedłem do Odry po jakieś dokumenty. Aż mnie zatkało, jak zniszczały został ten budynek. Żadnej renomy.

W miejscu Odry jest dziś galeria handlowa Kaskada. Zakłady przeniosły się na ulicę Gdańską. Marka jest dziś jednak zupełnie nieznana.

22 lipca 1958 roku wytworzono w niej pierwsze dwa bębny skrętki aluminiowej. Na niebiesko pomalowanych tarczach bębnów umieszczony był czarny napis 22 LIPCA 1958 r. K-15 ZAŁOM

Fabryka rozkręciła całą dzielnicę. W latach 80. XX wieku powstało nawet nowe osiedle dla pracowników. Jeszcze na początku XXI wieku firma była w niezłej kondycji. Zatrudniała ponad 800 osób. W 2008 roku były masowe zwolnienia. Ostało się nieco ponad sto osób.

- Rynek wymusza zwolnienia. Problem dotknął wszystkie firmy w branży kablowej - tłumaczył Gazecie Aleksy Pachwicewicz, rzecznik Tele-Foniki Kable, właściciela fabryki w Załomiu. - Załom produkuje głównie przewody instalacyjne do Niemiec, a tam rynek budowlany załamał się. Po prostu nie ma na nie zbytu.

Sierpień 2002. Wicewojewoda zachodniopomorski Andrzej Durka (PSL) zwołuje konferencję prasową, by wyjaśnić swoje stanowisko wobec przyszłości Cukrowni Szczecin.

- Ostatnio pojawiały się w mediach informacje, że jestem zwolennikiem likwidacji tego zakładu, a to nieprawda - rozpoczął Andrzej Durka. - Jako organ założycielski przedsiębiorstwa państwowego jesteśmy zwolennikami doprowadzenia go do dobrej kondycji finansowej, a następnie komercjalizacji.

Nic z tego nie wyszło. Rok później cukrownia zostaje zamknięta.

W 2003 roku cukrownia została zamknięta. Jej właściciel - Krajowa Spółka Cukrowa - próbuje ją bezskutecznie sprzedać. Wielka działka o kształcie trapezu położona jest w trójkącie ulic: Cukrowa, Południowa, Autostrada Poznańska. Tu zaczyna się trasa w kierunku do i z Berlina oraz w kierunku drogi ekspresowej S3. W bezpośrednim sąsiedztwie jest też linia kolejowa z małą stacją pasażerską. W pobliżu znajdują się centra handlowe Auchan, Makro Cash and Carry oraz hotel Silver z krytym torem gokartowym.

Inwestorzy mają spore pole do popisu. Trzy hektary to teren porośnięty dziką zielenią. 10 hektarów to zwarta zabudowa dawnej cukrowni. Część obiektów znajduje się pod ochroną konserwatora zabytków. Jednak, według zarządu KSC, idealnie nadają się na adaptację np. na lofty. Największym atutem jest zupełnie niezagospodarowana, zwarta działka o powierzchni 18 hektarów. ?Idealnie nadaje się np. pod park technologiczny, produkcję, składy czy parking strategiczny, a także centra kongresowe i handlowe? - zachwala ten kąsek KSC.

Fabryka kontenerów Unikon powstała na początku lat 70. w Płoni. W 1998 r. została wykupiona przez norweską firmę BNS i zmieniła nazwę na Box Europe. W zadłużonym zakładzie pracowało wtedy ponad 400 osób, z których 150 zostało zwolnionych. 20 listopada 2001 r. szczeciński sąd gospodarczy ogłosił upadłość firmy. Tydzień później pracownicy produkcyjni rozpoczęli protest. Syndyk próbował sprzedać majątek najpierw za 24 mln, zł potem za 13 mln - nie było chętnych. Anglicy w 2002 r. najpierw zamówili w Box Europę 86 kontenerów, potem zdecydowali się na wydzierżawienie zakładu. Roon Moore (właściciel dwóch fabryk w Anglii) założył spółkę Gulf Intermodal, która 4 lutego 2004 r. kupiła za ponad 8 mln zł zakład od syndyka. Kiedy firmie skończyły się zamówienia 180 osób ostatecznie straciło pracę.

W połowie 2011 runęły ostatnie mury głównych hal produkcyjnych dawnych Zakładów Sprzętu Elektrogrzejnego Selfa na Gumieńcach. W miejscu fabryki powstało ponad 200 mieszkań, a zbudowanych będzie 500 kolejnych. Zakłady Selfa na Gumieńcach powstały w 1951 roku. Jako przedsiębiorstwo państwowe funkcjonowały do 1997 roku. W 2001 roku produkcję przejęła nowo powstała spółka akcyjna Selfa - Grzejnictwo Elektryczne, która wyprowadziła się z dotychczasowych hal do nowej siedziby przy ul. Bieszczadzkiej. W 2007 roku później giełdowy Polnord za 35 mln zł odkupił prawo do wieczystego użytkowania gruntu na Gumieńcach.

Jak to ze stocznią było i jest każdy wie. Tradycje stoczniowe przetrwały dwie wojny światowe, socjalizm i jego upadek i wielki kryzys w 2002 roku, kiedy upadł stoczniowy holding. Ostatecznie wielka stocznia przestała pracować w połowie 2009 roku. Szans na uruchomienie wielkiego zakładu w takiej formie jak przed laty raczej już nie ma.