Aleja ciągnie się od skrzyżowania z ul. Krasińskiego na Niebuszewie po plac Żołnierza Polskiego w Śródmieściu. To ulica, która w wyniku wojny i odbudowy miasta uległa ogromnym przeobrażeniom. Wygląd zbliżony do przedwojennego zachował tylko niebuszewski odcinek i (wyłączając rondo Giedroycia) dalej aż do Dany. Pozostała część ulicy to już efekt powojennych zmian.
Wielką przemianę tej ulicy oddaje też historia jej nazwy. Przed wojną na odcinku od dzisiejszego placu Żołnierza Polskiego do okolic miejsca, gdzie stoi Pazim ulica nazywała się Moltkestrasse (na cześć generała i feldmarszałka). Tu przechodziła w Pölitzerstrasse (czyli ul. Policką), która zaczynała się na skrzyżowaniu z dzisiejszą ul. Matejki. Po wojnie Moltkestrasse przemianowano na ul. Jaromira (XIII-wieczny książę z Rugii, jak się okazało niezbyt przychylnie nastawiony do państwa polskiego), a Pölitzerstrasse na Roosevelta. I tak było do 1965 roku, kiedy to z okazji 20. rocznicy tzw. wyzwolenia Szczecina ogłoszono konkurs na nową nazwę dla ul. Jaromira oraz - biorąc pod uwagę plany przebudowy - także niemal całej ul. Roosevelta od centrum aż po Niebuszewo. Propozycji było mnóstwo: od nieco naiwnych (al. Spełnionych Marzeń), po całkiem rozsądne (Pionierów Szczecina czy też 26 Kwietnia, ta ostatnia została w końcu wykorzystana, a pionierzy mają z kolei swój most).
Andrzej Kraśnicki jr
Spacer aleją Wyzwolenia podzieliliśmy na kilka części. Dziś przejdziemy się od skrzyżowania z ul. Krasińskiego do ronda Giedroycia wymieniając szczegółowo większość lokali, o których pamiętają już tylko najstarsi mieszkańcy. Zabudowa na tej niebuszewskiej części ulicy pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. W 1900 roku poprowadzono nią tramwaj, który wcześniej kończył kurs w rejonie ronda Giedroycia.
sedina.pl
Andrzej Kraśnicki jr
Moim przewodnikiem po niebuszewskiej części alei jest pan Andrzej, mieszkaniec kamienicy przy skrzyżowaniu z ul. Długosza. Mieszka tu od 1961 roku, kiedy jako dziesięcioletni chłopak przyjechał z rodzicami do Szczecina. Pomaga też pan Wojciech, również wieloletni mieszkaniec ulicy.
Zaczynamy od skrzyżowania z ul. Krasińskiego. Na parterze narożnej kamienicy jest duży sklep spółdzielni Społem.
Andrzej Kraśnicki jr
- Wieloletnim kierownikiem tego sklepu był pan Czesław Janicki - opowiada pan Andrzej. - Dlatego zawsze mówiło się, że nie idzie się do Społem tylko do Janickiego.
Druga narożna kamienica - al. Wyzwolenia 1 - mieści dziś bar Kopytko.
- Wcześniej była tu garmażeria, a jeszcze wcześniej zwykła pijalnia piwa, o czym pamiętają już tylko najstarsi - wspomina pan Andrzej.
Obok baru jest kwiaciarnia, w którą przeobraził się sklep z kosmetykami. Pan Andrzej kupował w nim żyletki dla swojego ojca.
Andrzej Kraśnicki jr
Po sąsiedzku stoi budynek mieszkalny zbudowany w miejscu zniszczonej w czasie wojny kamienicy. Ocalał tylko fragment parterowej części, gdzie przez lata funkcjonował sklep obuwniczy.
- Obok był jeszcze jeden lokal, zbudowany z drewna - wspomina pan Andrzej. - Najpierw sprzedawano w nim piwo. Później lody.
W sąsiedniej kamienicy stojącej przy skrzyżowaniu z ul. Długosza jest zakład fotograficzny. Działa w tym miejscu od lat 50, mimo że w tym czasie kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Przed wojną znajdował się tu zakład fryzjerski.
Andrzej Kraśnicki jr
Przechodzimy na drugą stronę al. Wyzwolenia. Na parterze niskiej kamienicy jest dziś pizzeria, ale przez dziesięciolecia nad witryną widniały duże, niebieskie litery z metalu układające się w napis On i Ona. Pod tym szyldem działał sklep z odzieżą dla pań i panów. A jeszcze wcześniej był tu sklep z artykułami metalowymi.
- W latach 60. na szerokim chodniku przed sklepem stał drewniany kiosk, w którym sprzedawano piwo z beczki - wspomina pan Andrzej.
Funkcjonuje co najmniej od lat 50. XX wieku. Od 1 kwietnia 1990 należy do Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej. Bar był wówczas mocno zaniedbany, przestarzały i niecieszący się zbyt dobrą opinią (autor w latach 80. paskudnie zatruł się podaną w tymże barze zupą pomidorową).
PKPS przeprowadził remont kapitalny oraz niezbędne zmiany wyposażenia. PKPS żywi w nim najuboższych klientów Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie. Otrzymują jednodaniowy gorący posiłek. W barze stworzono ofertę pracy dla osób bezrobotnych i bezdomnych w ramach prac społecznie użytecznych. Jest to rodzaj terapii przez pracę osób wykluczonych, w celu zaktywizowania ich do życia zawodowego. Dziś bar obsługuje dziennie ok. 250-300 konsumentów.
Po przeciwnej stronie ulicy, w narożniku kamienicy działa na parterze sklep Kleks. Jak długo? Przynajmniej od końca lat 60.
- Jeszcze w końcówce lat 60. kupowałem tam teczkę do szkoły - wspomina pan Wojciech.
- Wcześniej był w tym miejscu sklep Centrali Rybnej - dodaje pan Andrzej. - Pani, która w nim sprzedawała ryby mieszkała w sąsiedniej kamienicy. Chodziłem z jej synem do szkoły.
Co ciekawe kamienica, w której jest Kleks, została w czasie wojny poważnie uszkodzona. Została wyremontowana w latach 50. XX wieku.
Andrzej Kraśnicki jr
Wracamy na prawą stronę ulicy. Rząd kamienic, które tu stoją, nie prezentuje się zbyt ładnie. Szary, brudny tynk, na parterze pstrokate niekiedy reklamy sklepów. Tak jest teraz.
- Do 1968 roku te kamienice były piękne - zaskakuje wspomnieniami pan Andrzej. - Były tak efektowne jak te na ul. Słowackiego. Miały bogato zdobioną elewację i szerokie gzymsy. Pamiętam, że po jednym z nich przeszedłem do sąsiedniego mieszkania kolegi.
W 1968 roku przeprowadzono remont rozsypującej się już i zaniedbanej elewacji. Usunięto wówczas wszystkie ozdobniki. Tak było prościej.
Swoją historię mają zakłady usługowe na parterze kamienic. Tu, gdzie dziś są usługi krawieckie, był zakład szewski połączony z małym mieszkaniem na parterze. Pobliska pasmanteria to z kolei w latach 60. pijalnia piwa Zdrój. Lombard to dawny sklep z warzywami.
- Był to prywatny sklepik prowadzony przez panią Wilczewską, która mieszkała w tej samej kamienicy, nad swoim sklepem - wspomina pan Wojciech
i co, dobrze?... chodzi Ci zegarek? kocham grawerowanie. Taki intrygujący tekst znajduje się na witrynie zlokalizowanego w piwnicy kamienicy numer 109 zakładu zegarmistrzowskiego.
To efekt konfliktu właściciela zakładu z Zarządem Dróg i Transportu Miejskiego. Zegarmistrz Dariusz Gracki najpierw umieścił na witrynie prosty napis: Zegarmistrz. Wówczas inspektor ZDiTM uznał, że skoro napis jest na witrynie, która wystaje poza obrys kamienicy to jest to reklama, za którą pan Gracki musi płacić. Na nic zdały się tłumaczenia, że witryna powstała jeszcze w czasach PRL i że to nie jest reklama, tylko informacja. Właściciel usunął więc słowo Zegarmistrz i zastąpił je napisem, który w myśl logiki ZDiTM reklamą nie jest.
Sam zakład powstał pod koniec lat 60. Z ul. Krasińskiego przeniósł go tutaj Łucjan Szelągowski. W latach 80. Łucjan Szelągowski porzucił fach zegarmistrzowski i został leśnikiem. Zakład przejął jego uczeń Dariusz Gracki.
W sąsiedniej piwniczce działa Zakład Fotograficzny Ars. Założył go we wrześniu 1950 roku Henryk Woźniak. Miał wówczas 22 lata. Jego ojciec był fotografem, podobnie jak siostra (prowadziła zakład w Szczecinku) i brat (ten z kolei miał zakład przy ul. Jagiellońskiej).
Zakład po śmierci pana Woźniaka pozostał w rękach rodziny i wciąż funkcjonuje.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Dochodzimy do ronda Giedroycia. Zbudowane zostało w 2001 roku w miejscu skomplikowanego, ruchliwego i wiecznie zatłoczonego skrzyżowania.
Fragment jezdni ronda powstał na nasypie w dolinie przylegającej do kamienic. Przed budową były tu garaże, a wcześniej?
- Kuźnia, a nad nią, z wejściem od strony ul. Długosza, stolarnia - opowiada pan Wojciech.
W kuźni powstawały osie do wozów konnych i oczywiście podkowy. Po budynku został zarys jego ścian na murze kamienicy.
Andrzej Kraśnicki jr
Dolina była traktowana przez okoliczne dzieci jako boisko. Zimą usypywano wały z ziemi, a gospodarz z pobliskiej kamienicy lał wodę tworząc lodowisko. Później ustawiono tu garaże.
SEBASTIAN WOŁOSZ
Przy brukowanym wjeździe do doliny (od strony skrzyżowania) stał murowany, parterowy pawilon z piwem (kolejny taki punkt na tym krótkim odcinku ulicy), ale i ze słodyczami. Pawilon prowadził mężczyzna z częściowo amputowaną ręką zastąpioną prostą protezą.
- Dlatego nazywaliśmy go Łapka. Mówiło się np., że idzie się do Łapki po irysy - wspomina pan Wojciech.
Samo skrzyżowanie jeszcze w latach 60. też wyglądało nieco inaczej niż tuż przed przebudową na rondo. Na środku był niewielki plac z drewnianą budką dla dyżurującego milicjanta.
- Pewnego dnia tramwaj linii dwa wyskoczył z szyn i wpadł na budkę, milicjant zdążył uciec, pobiegł w popłochu na drugą stronę skrzyżowania - wspomina pan Wojciech.
FOT. SEBASTIAN WOŁOSZ/ AG
Ciąg dalszy za tydzień.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze