Naszą wędrówkę zaczynamy w Dąbiu, gdzie znajduje się pomnik upamiętniający walkę o tą część Szczecina. Monument autorstwa Krystyny Trzeciak i Mieczysława Weltera wzniesiony został w 1962 roku. Przed wojną stał w tym miejscu lokalny ratusz, a od maja 1945 do 1953 roku cmentarz radzieckich żołnierzy.
Andrzej Kraśnicki jr
W Dąbiu bitwa o prawobrzeże się zakończyła. 19 marca 1945 roku Armia Czerwona rozpoczęła ostateczny szturm. W nocy z 19 na 20 marca Niemcy wycofali się za Odrę. Dąbie zostało niemal całkowicie zniszczone. Ocalał kościół i część zabudowy, która znajduje się dziś w większości w opłakanym stanie.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
A poniżej fragment kroniki filmowej pokazującej walki o prawobrzeże Szczecina i zamknięte ulice w lewobrzeżnej części miasta.
Jak wyglądała wcześniej sytuacja na froncie w okolicach Szczecina? Na początku marca 1945 r. prące na Berlin sowieckie armie 1. Frontu Białoruskiego Żukowa. Prawie wszędzie zepchnęły Niemców za Odrę. Ale naprzeciw Szczecina, na prawym brzegu rzeki, trzymał się jeszcze spory przyczółek rozciągający się od jeziora Dąbie aż do Widuchowej. Niemcy ani myśleli go oddać, bo dzięki utrzymywaniu tych pozycji rozbite na Pomorzu jednostki miały jeszcze gdzie się cofać. Poza tym rozległy przyczółek pozwalał utrzymać Szczecin poza zasięgiem dział, a z portu szczecińskiego szło zaopatrzenie dla garnizonów niemieckich trzymających się jeszcze w Trójmieście, Królewcu i Kurlandii. Aby osłonić tor wodny i fabrykę benzyny syntetycznej w Policach, Niemcy trzymali też niewielki przyczółek w Świętej, naprzeciw Polic. Przyczółki mogły się też przydać do wyprowadzania natarcia na tyły operujących na Pomorzu wojsk sowieckich i polskich.
Broniły się tu dwa ugrupowania niemieckie: w rejonie Dąbia III Korpus Pancerny SS, w którego składzie bili się m.in. walońscy ochotnicy z dywizji SS Wallonien oraz XXXIX Korpus Pancerny w okolicy Gryfina. Teoretycznie dywizji niemieckich było dużo, jednak mocno przetrzepane we wcześniejszych walkach jednostki były dywizjami już tylko z nazwy.
W sumie żołnierzy niemieckich mogło być ok. 40 tysięcy. Atakujących było ok. 200 tys. Obrońcom sprzyjał teren: lasy, jeziora, strumienie oraz liczne fortyfikacje polowe, w tym okopy i schrony, pola minowe, barykady i zwały na leśnych drogach.
Na zdjęciach inscenizacja bitwy o Dąbie przeprowadzona przez miłośników historii z Grupy Rekonstrukcji Historycznej w 2011 roku.
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Podejście nad brzeg Odry pozwalało obserwować sytuację na Międzyodrzu i przygotowywać się do forsowania Odry i Regalicy. Kluczowe były więc dobre punkty obserwacyjne i takie, gdzie można było ustawić artylerię.
Takim miejscem było wzgórze w Kluczu nazywane dziś Wzgórzem Bombardierów. Szczyt wzgórza jest 56 metrów nad poziomem morza i rozciąga się z niego najpiękniejsza panorama Szczecina i Międzydorza.
Na wierzchołku ulokowane zostały stanowiska ogniowe I i II Baterii 48. Pułku Artylerii Lekkiej 2. Łużyckiej Dywizji Wojska Polskiego. 20 marca 1945 r. ostrzeliwały stąd nieprzyjaciela wycofującego się z rejonu Mostu Cłowego i Dworca Głównego.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Do wzgórza bardzo łatwo się dostać. Z ulicy Rymarskiej skręcamy w ulicę Suchą, którą dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. Bielańską. Tu widać oznaczenia żółtego szlaku. Polną drogą między starym cmentarzem, a zabudowaniami przejeżdżamy jeszcze kilkadziesiąt metrów i stajemy u stóp wzgórza.
Ślady po pociskach artylerii ostrzeliwującej Szczecin można znaleźć co najmniej w dwóch miejscach. Pierwsze to chodnik przy ul. Dworcowej, tuż przy wejściu do książnicy. Widać tu efekty rozprysku odłamków pocisku na granitowej płycie. W ostatnim roku to miejsce nieco się zmieniło. Jedna z płyt została przełożona, pojawiły się też słupki do parkowania.
Andrzej Kraśnicki jr
Drugie miejsce to mur oporowy na dworcu głównym, o który rozbiło się kilka pocisków. Ślady wkrótce znikną. Właśnie zaczęła się renowacja ściany.
Andrzej Kraśnicki jr
A oto drugi punkt obserwacyjny na prawobrzeżu. Już 10 kwietnia, gdy część jego wojsk jeszcze była w drodze na Pomorze Zachodnie marszałek Rokossowski w towarzystwie sztabu frontu, dowódców 4 Armii Lotniczej i dowódców 65. i 49. i 70. Armii dokonał rekonesansu pozycji niemieckich broniących Odry. Skorzystał wtedy z punktu obserwacyjnego 65. Armii w Kluczewku.
Urządzono go w stojącej do tej pory betonowej wieży, na wzniesieniu obok autostrady przy ulicy Polarnej. Należała ona do rejonowego urzędu dróg wodnych, służyła do obserwacji stanu wód Odry.
Wieża jest zrujnowana, a roślinność, która się pojawiła sprawia, że niewiele z tego miejsca się dziś zobaczy.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Żeby tu dotrzeć trzeba pojechać ulicą Polarną, przejechać pod wiaduktem autostrady A6 i na dwóch kolejnych skrzyżowaniach skręcić w prawo. Wieża będzie po lewej stronie
Wzgórze Batowa, gdzie mieściły się stanowiska obserwacyjne wojsk generała. Radziecki generał Paweł Batow, którego armia, wchodząca w skład 2 Frontu Białoruskiego zdobyła Szczecin, kierował operacją forsowania Odry w kwietniu 1945 roku.
Widoczne są ślady okopów i stanowisk. W 1975 roku postawiono w tym miejscu wysoki na 1,7 m kamień z mosiężną tablicą pamiątkową. Kamień obecnie jest przewrócony, brakuje na nim również tablicy.
Batow walczył podczas I wojny światowej, uczestniczył w wojnie domowej w Rosji w latach 1918-20 oraz w hiszpańskiej wojnie domowej w latach 1936-37. Brał też udział w napaści Związku Radzieckiego na Finlandię w latach 1939-1940. W pierwszym okresie wojny niemiecko-radzieckiej dowodził korpusem, a następnie 3. Armią pod Moskwą. Podczas bitwy stalingradzkiej objął dowodzenie 65. Armią i wraz z nią przeszedł cały szlak wojenny od Odry do wyspy Rugii. W 1943 r. bił się m.in. pod Kurskiem, latem 1944 na Białorusi. W marcu 1945 r. jego armia zdobyła Gdańsk, a potem została przerzucona pod Szczecin. Po sforsowaniu Odry wojska Batowa zdobywały północno-wschodnie Niemcy.
Po wojnie dowodził Północną Grupą Wojsk Radzieckich, a od 1962 do 1965 r. był szefem Sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych państw Układu Warszawskiego. Wielokrotnie przyjeżdżał do Polski, został honorowym obywatelem Gdańska i Szczecina. Autor przetłumaczonych na polski pamiętników wojennych "W marszu i w boju" oraz sprawozdania z walk pod Szczecinem i w Niemczech "Operacja Odra".
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Na wzgórze łatwo jest trafić. Jadąc od strony Podjuch skręcamy w szosę po lewej zaraz po przejechaniu pod wiaduktem autostrady A6. Wzgórze ze stromymi skarpami jest widoczne po prawej strony. Trzeba tylko znaleźć dogodne miejsce do wspinaczki (od strony szosy)
Poniżej link do filmu pokazującego widoki ze szczecińskich wzgórz
To była jedna z najbardziej zaciętych bitew w rejonie Szczecina. 9 marca ruszyło natarcie polsko-radzieckie na Chlebowo i Stare Brynki. Atak wspierał ogień 96 haubic i armato-haubic polskiej 2. Dywizji Artylerii oraz potężna artyleria sowiecka, w tym katiusze. Ich głównym zadaniem było obezwładnienie artylerii wroga. Pod koniec dnia sowieccy piechurzy z 60. Dywizji Strzeleckiej wdarli się do Chlebowa.10 marca. Niemcy sami kontratakują siłami 25. Dywizji Pancernej oraz Dywizji Pancernej "Schlesien" i odbijają Chlebowo. Po kilku dniach przerwy - 15 marca - po 90-minutowym zmasowanym ostrzale artyleryjskim wojska radzieckie ruszają do szturmu. Do południa zdobywają Chlebowo i Stare Brynki, następnie docierają do autostrady w rejonie Żydwiec, wieczorem są w Kluczu. Atak na Chlebowo wspiera polskie wojsko. Tak to wspominał ppłk Feliks Wawrzyniak, żołnierz 7. Brygady Haubic z 2. Dywizji Artylerii (zapis rozmowy przeprowadzonej przez Michała Rembasa): - Strzelaliśmy w Chlebowo, dużą, ładną wieś z kościołem. Ale nic prawie z niej nie zostało. Niemcy z rejonu Chlebowa raz po raz kontratakowali - przodem czołgi, z tyłu piechota. Potężnie, gęsto szli. I biliśmy w nich - czołgi wybuchały, piechota uciekała.
W 2008 roku robotnicy wykonując prace związane z budową drogi S3 natknęli się koło Chlebowa na arsenał pocisków z okresu II wojny światowej. Wśród niewybuchów znaleźli pociski artyleryjskie, pociski od granatników, granaty, amunicję ostrą i zapalniki do bomb. Największa znaleziona bomba miała około 2 metry długości. Nieopodal pocisków znaleziono również szczątki żołnierzy.
Ze starej zabudowany Chlebowa faktycznie niewiele zostało. Ściana jednego z budynków nosi ślady odłamków. Pamiątką jest obelisk z małą armatą upamiętniający udział polskich artylerzystów w bitwie o wieś.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
To dziwny grób. Kiedyś pomalowany biało farbą, teraz po prostu betonowy. U wezgłowia mogiły stoi element zapory przeciwczołgowej. W środku grób ogrodzony metalowym płotkiem. Sztuczne kwiaty, znicze. Niedawne. Na drzewie tuż przy grobie ktoś w latach 90-tych przybił metalową tabliczkę. Na niej wygrawerowany cyrylicą napis ''Kapitan Kitajew Konstanty. 1944''.
Jak podają rosyjskie źródła, taki kapitan faktycznie istniał. Są jednak nieprecyzyjne co do jego losów. Według jednego Konstantin Dmitrijewicz Kitajew służył w 288. pułku artylerii przeciwpancernej 65. Armii, która w marcu i kwietniu 1945 r. walczyła w rejonie Puszczy Bukowej. Kitajew jest oznaczony jako zaginiony w tym czasie. Według innego wykazu tak nazywał się kapitan zmarły 22 kwietnia 1945 r. w 157. batalionie medyczno-sanitarnym stacjonującym wówczas w odległym o kilkanaście kilometrów Gardnie, gdzie miał zostać pochowany. Kilka lat temu pojawił się pomysł by po uzyskaniu zezwoleń ekshumować szczątki i przenieść je na jeden z wojennych cmentarzy.
Do ewentualnych hien cmentarnych - w grobie nie ma już nic, co może posłużyć jako pamiątka. Osoby opiekujące się grobem już kilkakrotnie zasypywały doły po poszukiwaczach.
Fot. Cezary Aszkiełowicz / Agencja Gazeta
70 lat po wojnie w Puszczy Bukowej wciąż można trafić na zaskakujące pamiątki. Jedną z nich są wyryte na drzewach sowieckie gwiazdy. Można je znaleźć w rejonie jezior Glinna, gdzie czerwonoarmiści ćwiczyli forsowanie Odry. Z puszczy pozyskiwano także drewno do budowy jednostek pływających.
Puszcza Bukowa to także obszar, gdzie wciąż można jeszcze znaleźć np. łuski po wystrzelonych pociskach
CEZARY ASZKIEŁOWICZ
Na tym niewielkim wzniesieniu ok. 250 m na południe od urwiska nad Jeziorem Szmaragdowym i ok. 150 m na północny zachód od autostrady (niebieski szlak) mieściło się stanowisko ogniowe niemieckiej artylerii broniącej w 1945 r. dojścia do Odry. Do 1955 roku można było oglądać tu działo, które miało doskonałe pole ostrzału okolicy. Jeszcze w przewodniku Stanisława Grońskiego z 1953 roku czytamy ''nad wschodnim jego [Jeziora Szmaragdowego] brzegiem idziemy pewien czas [szlakiem niebieskim] razem ze szlakiem żółtym. Następnie odchodzimy od brzegu jeziora i docieramy do armaty pozostaej tu z czasów drugiej wojny światowej; raz wzgórze zarosło drzewami a samo stanowisko nie jest wyeksponowane, choć nie jest trudno je znaleźć. Mieści się przy samej ścieżce, po prawej stronie (patrząc twarzą do szczytu góry). Żeby odnaleźć betonowy fundament, do którego było przytwierdzone wystarczy odgarnąć liście. Tam znajdziemy też metalowe pozostałości po konstrukcji baterii.
We wrześniu 2001 roku podczas prac przy torach kolejowych niedaleko szczecińskiego Dziewoklicza robotnicy dokopali się do lufy i pancernej wieży. Szybko okazało się, że to część fortyfikacji z czasów II wojny światowej. Historycy ustalili, że mamy do czynienia z wieżą skonstruowaną w oparciu o tę ze słynnego hitlerowskiego czołgu Panzerkampfwagen V Panther (stąd w uproszczeniu mówi się o wieży z czołgu Pantera). Tego typu broń ustawiona była w czasie wojny na 300 betonowych, stalowych lub drewnianych schronach wokół miast twierdz i linii fortyfikacji. Schron koło Dziewoklicza powstał z podkładów kolejowych. Wokół saperzy odkryli dziesiątki pocisków. Znalezisko trafiło na czołówki gazet i ogólnopolskiej telewizji. Chrapkę na wieżę miały muzea z Warszawy, Bydgoszczy, Skarżyska-Kamiennej, Zielonej Góry i rzesza prywatnych kolekcjonerów.
Ostatecznie wieżę można zobaczyć w świnoujskim Forcie Gerharda.
Andrzej Kraśnicki jr
- W oparciu o archiwalne plany z grudnia 1944 roku i inwentaryzację miejsca, w którym wieżę odnaleziono, zbudowaliśmy dla niej stanowisko takie, na jakim była w czasie wojny - opisywał Wyborczej Piotr Piwowarczyk z fortu. - To drewniany schron z podkładów kolejowych.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Polska i radziecka literatura podaje, że podczas marcowych walk o Szczecin poległo 40 tys. Niemców. Wydaje się, że liczba jest mocno zawyżona - znaczną część sił niemieckich udało się bowiem ewakuować. Znawca tematu Piotr Brzeziński ze szczecińskiego Stowarzyszenia Miłośników Archeologii Militarnej "Pomorze" szacuje straty niemieckie na 3-4 tys. zabitych. Sowieckie i polskie były zapewne podobne. Co prawda atakujący zazwyczaj ponosi większe straty niż obrońca, ale Rosjanie mieli nad Niemcami druzgocącą przewagę techniczną. Straty polskie: 290 zabitych, rannych i zaginionych.
Żołnierzy radzieckich chowano m.in. na cmentarzu wojennym w Gryfinie, gdzie w masowych grobach spoczywa 7145 poległych żołnierzy ekshumowanych z terenu niemal całego Pomorza Zachodniego. Polscy żołnierze pochowani zostali na szczecińskim Cmentarzu Centralnym, a także na cmentarzu wojennym w Siekierkach.
Z kolei ekshumowani w ostatnich latach żołnierze niemieccy z całego Pomorza chowani są na nowym cmentarzu wojennym w Glinnej. I to właśnie to mało znane miejsce pokazujemy na zdjęciach.
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Andrzej Kraśnicki jr
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze