Na tużpowojennym lotniczym zdjęciu przesłanym portalowi sedina.pl przez pana Janusza Kościuczyka widać, jak niewiele zostało po nalotach z zabudowy podzamcza. Na pierwszym planie są zrujnowane kwartały, na których teraz stoi Nowa Starówka. W głębi Zamek Książąt Pomorskich (widziany od połudnowego wschodu). Za Zamkiem widać m.in. ocalały kościół św. Piotra i Pawła przy obecnym pl. Solidarności.
O nalotach, które zniszczyły szczecińską starówkę tak pisał Andrzej Kraśnicki jr z 'Gazety Wyborczej':
'Co to jest nalot dywanowy, szczecinianie mogli przekonać się w Wielki Piątek, w nocy z 20 na 21 kwietnia 1943 roku. Nalot trwał od północy do 3 rano i brało w nim udział 350 alianckich bombowców. Zniszczony został m. in. rejon Pomorzan i kościół pw. Jana Chrzciciela przy ul. Bogurodzicy. Z meldunków policyjnych wiadomo, że w mieście wybuchła panika. Zginęło ok. 400 osób, niemal drugie tyle zaginęło, 300 zostało ciężko rannych. Aż 25 tys. mieszkańców zostało bez dachu nad głową.
Najtragiczniejsze okazały się jednak dwa naloty w sierpniu 1944 r. Pierwszy z nich, w nocy z 17 na 18 sierpnia, wykonało 461 brytyjskich lancasterów. Na miasto spadło ok. 3 tys. ton bomb. Pojawiły się wtedy po raz pierwszy bomby benzolowe, które powodowały, że paliła się nawet woda. Zginęło ponad tysiąc osób, a w mieście zabrakło trumien.
Tydzień później nad Szczecin nadleciały 403 bombowce, w tym samoloty z polskiego dywizjonu 300. Spadło 2,2 tys. bomb, 100 tys. małych pocisków zapalających i 12 tys. pojemników z płynem zapalającym. Płomienie trudne do ugaszenia spowodowały na ulicach centrum prawdziwą burzę ognia. To właśnie wtedy większość ładunków spadła na Starówkę. Kilkuset szczecinian, którzy ukryli się w dużym schronie pod Zamkiem, spłonęło żywcem. To samo spotkało tych, którzy schowali się w piwnicach domów na Starówce.
Po tym nalocie Stare Miasto zostało na kilka dni otoczone kordonem policji. Zwłoki kilku tysięcy zabitych wywożono na ciężarówkach.'
Szacuje się, że w wyniku wojny zniszczeniu uległo ponad 60 proc. miejskiej zabudowy, tj. 8,4 tys. budynków. Po wojnie polska administracja zinwentaryzowała 6,3 tys. posesji. Stwierdzono, że 43,6 proc. z nich jest zniszczonych całkowicie a tylko 32,5 proc. nieuszkodzonych. Wojny nie przetrwało 54 mostów i wiaduktów. Na barwnym planie miasta z przełomu 1945 i 1946 r. opracowanym przez urzędników pierwszego polskiego prezydenta Szczecina Piotra Zaremby widać obszary (zaznaczone czarnym kolorem) przeznaczone do wyburzenia i odgruzowania. Zwraca uwagę zaznaczenie na czarno kwartałów nadodrzańskich na Starym Mieście. Później tamtędy wytyczono obecną ul. Jana z Kolna. To bezpowrotnie zniszczyło przedwojenną panoramę miasta od strony wschodniej.
Częścią przedwojennego nadbrzeżnego pasażu było obecne Nabrzeże Wieleckie. Na zdjęciu zrobionym przez 91-letniego dziś Stanisława Dowlasza widać budowę górnego tarasu Nabrzeża (usypano go z gruzów po zburzonych kamienicach).
Na zdjęciu poniżej (również autorstwa Stanisława Dowlasza) trwają prace przy uprzątaniu gruzu po narożnej kamienicy u zbiegu Nabrzeża Wieleckiego z ul. Dworcową (w tym miejscu był przez długi czas końcowy przystanek tramwajowej 'dwójki'). Plac do dziś pozostał pusty.
Ktoś sfotografował wędkarzy, ale znacznie ciekawsze jest to, co widać na drugim brzegu Odry. To być może ruiny dawnej zabudowy Nabrzeża Wieleckiego między obecnymi ul. Dworcową a Wyszyńskiego. Zdjęcie z portalu sedina.pl jest nieopisane i kiepskiej jakości. Może ktoś pomoże je rozszyfrować?
Zdjęcie, zrobione ok. 1947 r. przez Stanisława Dowlasza, przedstawia widok na podzamcze i Łasztownię ze skarpy zamkowej. Na obecnym nabrzeżu Starówka widać zwartą zabudowę miejską, m.in. ocalałe ściany kilkupiętrowych kamienic (nie zostały odbudowane). Widać też kominy fabryki czekolady.
Zbudowany w 1909 r. w miejscu znacznie starszych mostów zapewniał wygodną komunikację z podzamcza na Łasztownię. Wysadzony wiosną 1945 r. przez wycofujące się wojska niemieckie, nie został odbudowany. W latach 90. XX w. zastąpiony Trasą Zamkową.
Na pierwszym planie zdjęcia zrobionego przez Stanisława Dowlasza widać cegły przygotowane do wywózki. W głębi - most Długi z zerwanym przęsłem i zachowany budynek Urzędu Celnego. Most wysadziło SS 20 kwietnia 1945 r. - tuż przed wycofaniem się z miasta. We wrześniu 1947 r. na prowizorycznie załatanym moście Sowieci uroczyście przekazali władzę w szczecińskim porcie administracji polskiej.
Warto przypomnieć, że obecny wjazd ul. Wyszyńskiego wprost w rejon Bramy Portowej to dzieło Polaków. Przed wojną była tu krótka ul. Mostowa, która rozwidlała się w dwie strony. Dobrze to widać na kolejnym zdjęciu Stanisława Dowlasza:
Na zdjęciu Krystyny Łyczywek z początku lat 50. XX w. widać, jak ucierpiały przez wojnę okolice katedry i sama świątynia. Zdjęcie zrobiono od strony Odry. Jak widać, przyszłej ul. Wyszyńskiego jeszcze nie wytyczono (ta arteria wjazdowa do miasta to dzieło planistów pierwszego polskiego prezydenta miasta Piotra Zaremby; przed wojną na wprost mostu był kwartał z kamienicami). Wokół ruin katedry św. Jakuba rozpościera się kamienista pustynia. Gruz ze zburzonych kamienic już uprzątnięto, cegły wywieziono 'na odbudowę stolicy'.
Na dolnym zdjęciu (z sedina.pl) widać tę samą okolicę jeszcze przed uprzątnięciem ruin:
Widok od strony ul. Farnej. Zdjęcie Krystyny Łyczywek z 1952 r. Jak widać, ta urokliwa dziś uliczka biegnąca wzdłuż zamku do ul. Panieńskiej była siedem lat po wojnie wciąż ponurą ruiną.
Trzeba też pokazać Zamek Książąt Pomorskich. Stare zdjęcia potwierdzają, że po powojennej odbudowie Zamek zdecydowanie zyskał na urodzie.
Widać (w tle), jak bardzo w porównaniu ze stanem obecnym zmieniła się ta okolica miasta. Ale widać też fragment, który zmienił się mało. To budynek, w którym był Kiedyś Dom Rybaka (obecny hotel Focus). Zdjęcie zrobione od strony schodów prowadzących na Wały Chrobrego. Tramwaje przestały tędy jeździć po katastrofie, która zdarzyła się w grudniu 1967 r.
Tam, gdzie teraz stoi Anioł Wolności i budowane jest Centrum Dialogu Przełomy przed wojną w zwartym szyku stały kamienice. Na zdjęciu z portalu Sedina.pl, którego autor jest nieznany, widać m.in. ich pozostałości. W głębi stoi zachowany budynek, w którym obecnie jest wojewódzka komenda policji, a obok niego po lewej - wypalony szkielet Konzerthausu, czyli przedwojennej filharmonii (w tym samym miejscu budowana jest obecnie nowa filharmonia, przyszła wizytówka architektoniczna Szczecina).
Na zdjęciu Stanisława Dowlasza (poniżej) jest kościół św. Piotra i Pawła. Widoczne po lewej ruiny to pozostałości południowej pierzei zabudowy dzisiejszego pl. Solidarności.
Stał tam, gdzie teraz jest maszt statku 'Kapitan Maciejewicz' (między jezdniami Trasy Zamkowej na wysokości pl. Solidarności). Zbudowany w 1849 r., rozbudowany na początku XX w., mógł pomieścić prawie 2 tys. widzów. Nieznacznie uszkodzony wskutek nalotów, po wojnie stopniowo rozszabrowywany. W 1954 r. zapadła decyzja o jego rozbiórce. Na zdjęciu przesłanym portalowi sedina.pl przez Janusza Kościuczyka widać lekko uszkodzony w górnej części budynek teatru od strony pl. Żołnierza.
Przedwojenny Haus Ponath odnowiony i przerobiony na Powszechny Dom Towarowy (późniejsza restauracja Kaskada, która spaliła się 27 kwietnia 1981 r.). W głębi widać częściowo zburzone budynki przy obecnej al. Papieża Jana Pawła II. Zdjęcie Stanisława Dowlasza.
Na zdjęciu z portalu sedina.pl widać narożnik al. Wyzwolenia i pl. Żołnierza Polskiego (mniej więcej w tym miesjcu jest obecnie Cepelia). Al. Wyzwolenia była przed wojną (i długo po wojnie) jednojezdniowa. Cofnięcie pierzei zabudowy pozwoliło na modernizację alei do obecnego kształtu (w latach 70. XX w.). Na pierwszym planie tramwaj linii nr 5 - jak widać kursował wówczas do Cmentarza Centralnego.
Na tym zdjęciu Krystyny Łyczywek widać ul. Tkacką od strony ul. Wyszyńskiego. Na pierwszym planie - ruiny w miejscu, gdzie teraz rośnie jeden z biurowców Ikei (a wcześniej był plac z grzybkiem).
Ciekawe zdjęcie pokazujące zburzoną zabudowę obecnej ul. Janosika. Zdjęcia z archiwum dyrekcji odbudowy zamieszczone na portalu sedina.pl obrazują stan przed i po (dolne zdjęcie) odbudowie. Niebuszewo było jedną z dzielnic, które podczas wojny najbardziej ucierpiały.
Przypomniana ostatnio dzięki filmowi TVP Szczecin o umiejscowionym tam po wojnie obozie dla niemieckich wysiedleńców. Również tam spadły alianckie bomby.
Obecnie ta ulica wygląda tak:
I jeszcze unikalne zdjęcie z Dąbia z 1952 r., które przekazał nam przewodnik PTTK i znawca starego Szczecina Ryszard Kotla. Tak je opisał: 'Stare Miasto w Dąbiu po wojnie przypominało obecne 'Kostrzyńskie Pompeje'. Morze gruzów i gdzieniegdzie domy jak ten na obrazku, w których gdzieś na parterze, niekiedy na piętrze zachowały się mieszkania, lub pojedyncze pokoje przydatne do zamieszkania. Gruzy z całej Starówki w Dąbiu uprzątnięto do końca lat 50., po czym na wysprzątanych kwartałach postawiono współczesne bloki. Na fotografii od lewej siedzą Krystyna, Ryszard, Maria i Zdzisław Kotlowie. Stoi autor fotografii Olek Janowicz i jego siostra Wala Janowicz na tle okien swojego mieszkania na parterze budynku (było to jedyne nadające się do zamieszkania w tym budynku mieszkanie).'
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze